Në gazetën “Dita” të Tiranës, u botua, së fundmi, artikull i prof.
Pellumb Xhufi nën titullin: “Shën Kozmai dhe misioni i tij në Shqipëri”
(1). Objektiv i tij, sikundër vetë ai pohon në hyrje të artikullit,
ishte “që të zhvishet Shën Kozmai nga mbulesa mitologjike që e ka
mbështjellë personalitetin e tij”. Totalitarizmi, që e dallon këtë
formulim konkrret, krijon që në krye të herës probleme të objektivitetit
në kërkimin e së vërtetës nga ana e z. Xhufi. Supozoj se vetë ai e njeh
më mirë se kushdo tjetër se gazetaria mercenare është një nocion krejt i
papajtueshëm me hulumtimin shkencor, që ambienti akademik kuron. Por
kjo lidhet me profesorin z. Xhufi dhe besueshmërinë e tij shkencore, që
për nga rezultati duket se nuk e preokupon seriozisht. Qartazi qëllimi i
artikullit ishte tjetërkund!!!
Sidoqoftë le t’i marrim gjërat prej fillimit. Së pari titulli që i
vihet artikullit është në atë mënyrë i formuluar, për të lënë nëntekst
një shërbim të porositur të Hieromonakut Kozma në Shqipëri. Kjo nuk
është e vërtetë. Dhe kjo për faktin se studimi i letërkëmbimit të
shpëtuar dhe i predikimeve të tij na tregojnë se nuk ka patur asnjë
devijim përsa i përket mesazhit bazik të Kozmait për popullsitë
Orthodhokse të vuajtura të Ballkanit, që ishte të ruajtja e besimit
Orthodhoks si armë ideologjike për mbijetesën e rajave përballë
muhamedanizmit mbizotërues të pushtuesit Turk (2).
E dyta që konstaton lexuesi në artikullin e z. Xhufi nuk janë veç
gabimet profane historike që me shumicë gjenden në këtë shkrim të tij.
Për shembull: 1)Është e gabuar se ekzekutimi me varje i Hieromonakut
Kozma është kryer në Kolikondas. E vërteta është se Kozmai u martirizua
në Mojalli të Fierit (3) dhe varrimi i tij u bë në Kolikondas, ku u
gjend trupi i tij i marrë me rrëmbim nga ujrat e lumit Seman
(Apsos).2)Vizitat njëzetëvjeçare të Hieromonakut Kozma nga fshatrat e
periferisë së Konstandinopojës, në Romilinë Lindore, Maqedoninë Lindore –
Qendrore dhe Perëndimore, në Thesali, ishujt e Egjeut dhe të Jonit,
Greqinë Kontinentale, në Manastir dhe Ohër deri në Shqipëri dhe Epir, u
realizuan me lejen dhe bekimet e Patriarkëve Ekumenikë Serafimit II,
Samuelit dhe Sofronit II. Kurrë ndonjëherë nuk është lëshuar firman i
posaçëm Sulltanor për këto udhëtime të Kozmait. Kjo tezë e z. Xhufi
hidhet poshtë nga vetë ai, ngaqë në po të njëjtin tekst na sjell një
letër të Kozmait për kadiun e Filatit Thesproti që të lejohet qëndrimi
dhe aktiviteti në zonën nën përgjegjësinë e tij. Pyetja është e
thjeshtë. Nëse do të ekzistonte firmani i Sulltanit përse u dashka
kërkesa me shkrim për të njëjtën çështje ndaj një gjykatësi klerikal
vendor? Dhe për më tepër si do të guxonte Kurt Pashai i Beratit të
urdhëronte ekzekutimin e Kozmait?
3) Referenca e z. Xhufi se Patriarkana Ekumenike e emëroi
Hieromonakun Kozma si “Inspektor të Përgjithshëm të Shkollave Greke”
është e gënjeshtërt. E vërteta është se u caktua “Hieropredikues i
Përgjithshëm Apostolik i Kishës Lindore” (4). Me këtë cilësi bëri
udhëtimet e tij në Ballkan. E para me të dytën asnjë lidhje nuk kanë.
Është për t’u habitur sesi ia arrin dhe i njehson z. Xhufi.
4) Hieromonaku Kozma nuk ishte “Shenjtori gjysëmanalfabet nga
Etolia”, sikundër shkruan z. Xhufi. E kundërta ndodh, sepse përveç
arsimit të përgjithshëm dhe studimit shumëvjeçar në Bibliotekat e Malit
të Shenjtë, ishte njohës i të paktën tre gjuhëve përveç Greqishtes dhe
ishte student në Akademinë e famshme Athonike (5), nga institucionet më
të vjetra akademike në Evropë, me drejtor Evgjeni Voullgarin,
iluministin më të rëndësishëm në Evropën Juglindore.
5) Më 24 Gusht të çdo viti nderimi i kujtimit të Shën Kozmait nuk
kremtohet vetëm nga Kisha e Greqisë dhe Kisha Orthodhokse Autoqefale e
Shqipërisë, sikundër këmbëngul z. Xhufi. Më 20 Prill 1961, kohë kur
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë ishte shkatërruar prej
rregjimit të Enver Hoxhës, Patriarkana Ekumenike, me miratimin e të
gjithë Patriarkanave Orthodhokse dhe Kishave Autoqefale, e renditi
Kozmain në korin e shenjtorëve të Orthodhoksisë Ekumenike (6). Jam i
sigurt se këtë fakt e di edhe profesor z. Xhufi, sikundër se shenjtëria e
Kozmait ishte ngulitur në ndërgjegjen e popullit, të Krishterë dhe
myslymanë, shumë kohë para martirizimit të tij. Për këtë arsye dhe në
varrin e tij, në Kolikondas, që nga çastet e para drejtoheshin mijëra
njerëz pavarësisht besimit (7). Po e njëjta gjë edhe në Manastirin që
ndërtoi në nderim të tij Ali Pashai më 1814 – 1815, ndërkaq së ikona
adhuruese të Shën Kozmait filluan në pikturohen në gjithë rajonin
ballkanik që prej vitit 1779 e në vazhdim (8). Studimi i mbishkrimeve të
ikonave e çvlerëson opinionin e z. Xhufi se në mjedisin Heladik ai
shënohet si “ethonmartir apo si apostull i Helenizmit”. Epitetet që
shoqërojnë emrin Kozma janë po të njëjtat kudo. I hasim ato në të gjitha
ikonat qoftë ato që ndodhen në Shqipëri apo në Greqi, qoftë gjetiu dhe
fiksojnë pikërisht atë çka ai ka qenë: hieromonak, hieropredikues,
asket, atlet, neomartir, hieromartir, oshënar – martir, apostull,
isapostull (i barabartë me apostujt) dhe pas vitit 1961, i Etolisë.
Përjashtim këtij rregulli përbën një ikonë e mbartshme (Manastiri i Shën
Kozmait, Arnea, Halkidiki, fillimshekulli 20-të) në pjesën e sipërme të
së cilës është shkruar mbishkrimi: SHEN HIEROMARTIR DHE ISAPOSTULL I
SHQIPËRISË KOZMAI (Ο Άγιος Ιερομάρτυςκαι Ισαπόστολος της
ΑλβανίαςΚοσμάς), gjë e cila gjithashtu reflekton realitetin, sikundër ky
është reflektuar në mënyrë diakronike në ndërgjegjen e Orthodhoksëve të
Shqipërisë dhe jo vetëm tek ata. Dëshmi e papërgënjeshtrueshme është
afresku i Shën Kozmait i vitit 1960, në kulmimin e regjimit komunist, në
fshatin Bubullimë të Lushnjës (9).
6) Edhe gabimi historik i tij i fundit, fare ashiqar. Lejen për
udhëtimin e dytë të Hieromonakut Kozma e dha Patriarku Ekumenik Samuel,
dhe jo “vegla e Sulltanit, Sofroni II”, sikundër e cilëson z. Xhufi. Ky
Patriark dha lejen e tij miratuese për udhëtimin e tretë me këtë
argumentim: “Rrezikun e islamizimit duke e parë emergjent, i ndjeri
atëherë udhëheqës i Kishës, Patriarku Sofron II, vendosi të dërgojë këtë
klerik të urtë, Kozmain, në ata rajone të rrezikuar” (10). Përpjekja,
për ndërprerjen e islamizimeve masive, që rrezikonin transformimin e
përbërjes etnike dhe fisnore të poupjve të Ballkanit, e prish gjykimin e
z. Xhufi se Patriarku Sofron II, ishte “vegël e Sulltanit”. Lufta pra
për pengimin e islamizimeve masive, që rrezikonin të transormonin
përbërjen racore dhe etnike të popujve të Ballkanit, e çvlerëson
vlerësimine e z. Xhufi se patriarku Sofron II ishte “vegël e Sulltanit”.
Vetëm në rastin se në këtë formulim të tij fshihet hidhërimi personal
për faktin se prezenca e Hieromonakut Kozma i përmbajti numër të
konsiderueshëm Shqiptarësh që të përqafojnë fenë (muhamedanizmin) e
pushtuesit Turk, duke qëndruar besnikë në besimin atëror. Por një fakt i
tillë nuk është për akuzë por për lëvdatë.
E treta që do të dëshiroja të vërej në shkrimin e profesor z. Xhufi
ka lidhje me shtrembërimin, gjatë transferimit në gjuhën shqipe, të
citimeve nga burime të shkruara, të cilave u referohet. Një akt i tillë
nga pikëpamja shkencore është i papranueshëm, moralisht i palejueshëm
dhe i dënueshëm nga i gjithë komuniteti shkenco. Le të marrim dy
shembuj: a) Mes titullit të shkrimit dhe paragrafit të parë të tekstit
z. Xhufi na parashtron këtë citim: “U mësoni fëmijëve tuaj të flasin
gjuhën greke sepse kisha dhekombi ynë janë greke… Më mirë të kini
shkollë greke në fshatin tuaj sesa të kini kopshte, pyje dhe lumenj”. Ky
fragment është nga Predikimi didaktik nr.5 i Hieromonakut Kozma (11)
dhe formulimi i tij oridhinal është si vijon: “ …t’i arsimoni fëmijët
tuaj të mësojnë greqisht, sepse kisha jonë është në greqisht. Dhe nëse
nuk mëson greqisht, vëllai im, nuk mund të kuptosh ato që kisha jonë
pohon. Më mirë, vëllai im, të kesh shkollë greke në vendin tuaj, sesa të
kesh burime dhe lumenj. Dhe ndërsa do të kesh mësuar shkrim e këndim
fëmijës tënd, atëherë quhet njeri”. Nga krahasimi i dy teskteve
menjeherë kuptohet shtrembërimi barbar, të cilin ndërmorri z. Xhufi në
mënyrë që të manipulohet dhe të vishet me faj kuptimi real i fjalëve të
Kozmait, në mënyrë që lexuesit të orientohen në konkluzione të gabuara.
Konkrretisht në shprehjen origjinale të Kozmait “…sepse kisha jonë është
në greqisht [gjuhën greke]” z. Xhufi në mënyrë abuzive shton fjalët
“dhe kombi ynë”.Ndërtoi, për pasojë, fjalinë“sepse kisha dhe kombi ynë
janë greke” dhe për arsye propagandistike i vuri në gojën e Kozmait. E
di sigurisht profesor z. Xhufi se fjala“komb” mungon kryekëput nga
fjalori i tij, ndërsa fjalën gjini e përdor vetëm ku i referohet gjinisë
njerëzore ose gjinisë së Orthodhoksëve. Ka edhe diçka, akoma, që
gjithashtu, nuk është se nuk e di z. Xhufi. Fjalën Helenëhieromonaku
Kozma e përdor gjithonë me kuptimin e idhujtarit (atij që adhuron
idhujt). Është shprehës fragmenti i mëposhtëm nga predikim i tij
didaktik: “Nuk jeni Helenë, nuk jeni jopërdëllimtarë, heretikë, të pafe,
por jeni të Krishterë Orthodhoksë përdëllimtarë” (12). Nga sa u thanë
bëhet e qartë se hieromonaku Kozma besonte se forsimi i besimit të
krishterë orthodhoks dhe për këtë shkak përballimi i islamizimeve ishin
në një linjë me njohjen e gjuhës greke, ngaqë në greqisht ishin
formuluar fillimisht të gjitha librat e shenjta dhe dogmat e saj. Një e
vërtetë e vetëkuptueshme që gjen konfirmimin e saj absolut në personin e
Fan Nolit, i cili me sukses përktheu nga greqishtja në gjuhën shqipe
një pjesë të madhe nga thesari i teologjisë dhe adhurimit orthodhoks,
duke qenë vetë ai një njëhos i gjuhës greke antike, mesjetare dhe
moderne (13). Z. Xhufi i di këto të gjitha prandaj edhe guxoi
manipulimin me këtë fragment konkrret të Predikimit të Kozmait. Vetëmse
vjedhësi dhe mashtruesi vetëm për pak kohë gëzohen… b) Në shkrimin e z.
Xhufi gjendet, gjithahstu. Fragment i një letre të hieromonakut Kozma
për kadiun (gjykatës fetar myslyman) e Filiatit të Thseprotisë, për
dhënien e lejes që të rrugëtoj në zonën e tij. Fragmenti të cilin boton
është si vijon: “Unë, zotëria im, si shërbëtor i sovranit tim, Sulltan
Hamitit, po u vij përreth nga fshati në fshat që të bind të Krishterët
të mbajnë besën e Perëndisë dhe të binden në urdhërat e sulltanit,
sikundër kam urdhër nga Patriarku dhe parinë e Kishës…”. Origjinali i
tekstit, ndërkaq, i letrsë së Kozmait është si vijon: “…unë, zotëria im,
si i Krishterë dhe shërbëtor i padenjë i Perëndisë së shenjtë dhe raja i
mbretit tim Sulltanit Hamit, i urdhëruar prej patriarkësh dhe
kryepriftërinjsh të mi, po rrugëtoj dhe u mësoj të Krishterëve të ruajnë
porositë e Perëndisë dhe të binden në urdhërat mbretërorë sipas
vullnetit të Perëndisë…”. Nga teksti origjinal z. Xhufi ka hequr dy
elementë decizivë. E para është vetëpërcaktimi i hieromonakut Kozma “i
Krishterë dhe shërbëtor i pavyer i Perëndisë së shenjtë”. Që i paraprin
cilësisë si “raja i sulltanit Hamit”. E dyta është përcaktori “sipas
vullnetit të Perëndisë”, që përcakton me qartësi absolute përmbajtjen e
urdhëresave sulltanore ,e të cilat do të mund të binin dakord të
Krishterët Orthodhoksë. Synymi i qartë i z. Xhufi është që të paraqesë
hieromonakun Kozma si vegël të Sulltanit. Nuk mjaftohet vetëm këtu. Që
t’i jap gjoja një pamje të vërtete shpifjeve të tij kundër Kozmait, e
ngatërron atë në disa lëvizje Shqiptarësh të revoltuar kundër Portës së
Lartë, duke vendosur në kohë letrën e tij për Katiun e Filiatit më 13
Qershor 1767. Sigurisht, e di z. Xhufi, se koha e vërtetë e shkrimit të
asaj letre është 1779 (14), dymbëdhjetë vjet më pas, periudhë kohore
gjatë së cilës historia nuk të regjistruar asnjë lëvizje veç asaj të
përplasjes së ashpër personale të Ali pashait me Kurt Ahmet pasha nga
viti 1779 deri më 1782(15). Në fund të fundit prë rastin e Kozmait z.
Xhufi është shumëfish i ekspozuar, sepse masakroi me dashje historinë,
nuk e respektoi traditën e gjallë popullore të vendit të tij dhe përbuzi
kujtimin e dlirët të Shqiptarëve, të krishterë dhe myslymanë, që për
dyqind e tridhjetë e pesë vjet tanimë duarhapur deponojnë nderimin dhe
falenderimin e tyre për gjithshka u ofroi atyre dhe atdheut të tyre,
Kozmai. Dhe do të vijojnë ta bëjnë këtë sado që kjo hidhëron profesorin
z. Xhufi.
Përpjekja e fundit e pashpresë e z. Xhufi që të zhvlerësojë respektin
e thellë të popullit shqiptar në kujtimin e Shën Kozmait përmban në
vetvete një pasion të pabesueshëm. Në artikullin e tij mbështet idesë se
udhëtimet e hieromonakut Kozma përbënin pjesë të një plani, që kishte
për qëllim: a) të mbante të robëruar tek Perandoria Otomane popujt e
krishterë të Ballkanit dhe b) të përhapte gjuhën helenike tek trevat
shqiptare me krijimin e shkollave greke. Le t’i shikojmë to dy aspektet
me gjakftohtësi.
Është fakt i njohur tek komuniteti shkencor dhe akademik se trajtimi i
çfarëdo çështjeje, aq më tepër të shkruarit e një artikulli, presupozon
studim të thellë dhe hulumtim të hollësishëm. Në rastin e Shën Kozmait,
z. Xhufi i konsideron të dyja të tepërta. Nuk i intereson e vërteta,
por “regjizura” e mashtrimit, edhe në rastin kur ky është kaq i trashl,
sikundër argumenti i tij se Kozmai luajti lojën e sulltanit në kurriz të
popujve të rkishterë të Ballkanit.
Në rast se z. Xhufi do të studionte qoftë edhe elementarisht atë
periudhë, veprën dhe jetën e hieromonakut Kozma do të kishte edhe
guximin të pohonte se piedestali historik i ideve të tij nuk ishte
përmbysja e regjimit feudal ortoman, historia madje nuk i kihste
ngarkuar këtë detyrë, por besimi i patundur në epërsitë shpirtërore të
krishterimit. Për përhapjen e ideve të tij Kozmai shfrytëzoi veçantitë
historike të ndarjes më dysh të shoqërisë otomane se besimtarë ofiqarë
(myslymanë) dhe jobesimtarë vasalë (të krishterët), që reflektonte
marrdhënien mes pushtuesit dhe të pushtuarve. Kjo ndarje shoqërore, në
bazë të besimit fetar, ndikoi në mënyrë vendimtare evolucionin
etnogjenetik të popujve të krishterë të nënshtruar të rajonit.
Skllavërimi social feudal mori trajtat e nënshtrimit fetar dhe
krishterimin përbëri element historik të etnogjenezës. Kryqi nga simbol
fetar u bë simboli i flakjes së zgjedhës otomane. Përballë fesë së
pushtuesit hieromonaku Kozma lartësoi me mësuesinë e tij besimin
orthodhoks të të pushtuarve. Për këtë arsye dhe lufta e tij kundër
islamizimeve ishte një nga kapitujt më të rëndësishëm dhe më pozitivë të
veprimtarisë së tij.
Këtë flamur nuk e uli akoma edhe kur bënte vlerësim të skllavërimit
Turk si më tolerant nga kolonializmi i Frëngëve ose e venecianëve me
argumentin se “Turkut aspra (para) nëse i jep bën çfarë të duash”,
ndërsa të tjerët “do të na dëmtonin në besim”. Edhe diçka akoma shumë e
rëndësishme. Në emrin e besimit orthodhoks nuk mbrojti atdheun kundër
Turqëve edhe Heroi Kombëtar i shqiptarëve, Gjergj Kastriot (Skënderbeu)?
Por me vrullin që ka marrë z. Xhufi nuk e ka për gjë ta denoncojë edhe
atë si një agjent sekret të Turqve!!!
Ngelen për t’u prëgjegjur edhe sa janë shkruar në artikull lidhur me
pozicionin e hieromonakut Kozma ndaj gjuhës dhe arsimit helenik. Çështja
është shumë e thjeshtë sado që z. Xhufi bën përpjekje pa sukses të
“zbulojë” objektiva të fshehta politike. Përgjigja gjendet te ajo frazë e
Kozmait, që është e përfshirë në shumë pika të mësuesisë së tij, të
cilën z. Xhufi e ka fshehur kur ka përdorur fragmentin analog:“Edhe nëse
nuk ke studiuar greqishten, vëllai im, nuk mundesh të kuptosh ato sa
Kisha jonë pohon”. Pa këtë bazë argumentuese nxitja e Kozmait për
popullsitë orthodhokse të Ballkanit që flisnin gjuhë të tjera (
albanofonë [shqipfolës] , vllahofonë, sllavofonë, tourkofonë), që “të
mësojnë greqishten”, do të dukej se vinte në kundërshti me parimet e
tolerancës liberale. Por ndërkaq, në bërrthamë, të mendimit të Kozmait
fuqizimi i besimit të krishterë Orthodhoks, përmes gjuhës dhe arsimit
Helenik, kishte një rëndësi gravitale dhe përbënte elementin mbizotëruse
të përpjekjes idelologjike të tij kundër islamizimeve. Ishte e
vështirë, për shembull, ta linte të paprekur rekrutimi i qindra mijra
fëmijësh nga trevat Ballkanike në trupën e Jeniçerëve, llogariten të
paktën një milion të atillë, dhe që për këtë fakt humbën njëherë e për
gjithmonë besimin dhe etninë e tyre.
Për më tepër, kjo nxitje konkrrete e Kozmait duket se kënaqte nevojën
e pjesëmarrjes së barabartë të njerëzve në veprimtarinë sociale,
ekonomike dhe kulturorem ngaqë në këtë periudhë kohore të zotëruarit e
gjuhës helenike përbënte parakusht të nevojshëm për një gjë të atillë.
Edhe akoma diçka. Funksionimi i shkollave në treva me popullsi
intensivisht konservative ishte kontribut determinant në krijimin e një
ambienti pozitiv arsimor, të denjë për t’i bindur ato popullsi se
zotërimi i diturisë përbën atë rrugë unikale, që i shpie njerëzit,
shoqëritë njerëzore dhe popujt drejt prosperitetit dhe përparimit. Nën
këtë kontekst hieromonaku Kozma ishte ai pararendës i rilindjes
shpirtërore të tyre dhe jo vetëm kaq. Më 18 Tetor 1848 udhëtari dhe
piktori Anglez Edward Lear vizitoi një shkollë të atillë, që
funksiononte që fshatin ngjitur me manastirin e Shën Kozmait, në
Kolikondas (16). Përshkrimi është mbresëlënës dhe do të ishte shumëfish i
dobishëm për z. Xhufi që ta studioj atë.
Absorbimi i mesazhit të Kozmait nga shoqëria shqiptare ishte i
drejtpërdrejtë dhe rezultatet diakronike dhe befasuese. Le t’i mbajmë
shënim ato: Faktorët e rilindjes shqiptare Naim dhe Sami Frashëri ishin
nxënës të Shkollës Zosimaia të Janinës (17). Po kështu themeluesi i
shtetit modern shqiptar Ismail Qemal Vlora (18) dhe autori i Fjalorit
Shqip, Konstandin Kristoforidhi (19), që i përfundoi studimet e tij në
Universitetin e Athinës. Diplomantë të këtij Universiteti ishin po
ashtu, Fan Noli (20) që përktheu nga greqishtja në shqip një pjesë të
madhe të literaturës kishtare si edhe Aleksandër Xhuvani (21) që ripunoi
nga alfabeti helenik në atë shqip Fjalorin e Kristoforidhit. Po qëndroj
vetëm në këta për t’i mëshuar faktit në vetvete, se studimet e tyre bë
greqisht jo vetëm nuk e zbutën, përkundrazi e përforcuan ndjenjën e
origjinës së tyre nacionale, për hidhërim të madh të z. Xhufi. Po të
njëjtin efektshmëri patën fjalët e hieromonakut Kozma edhe për banorët e
Myzeqesë dhe të trevave të tjeram ku ai udhëtoi dhe predikoi. Mos vallë
e njëjta gjë nuk ndodh edhe sot me mijra nxënës dhe studentë me
origjinë shqiptare, që studiojnë në shkollat dhe Universitetet helenike?
Z. Xhufi shtirret se neglizhon një fakt që përbën gjënë më të zakonshme
për komunitetin akademik. Pikërisht, atë mesazh ekumenik, të cilin
rrezaton gjuha dhe mësuesia Helenike, dhe është kjo arsyeja që studimet
helenike kurohen në të gjitha universitetet me famë botërore.
Profesori z. Xhufi e mbyll shkrimin e tij me cilësime negative për
Shqiptarët që nuk ndajnë me të të njëjtin mendim. I konsideron ata
viktima të hieromonakut Kozma. Në këtë kategori ka përfshirë edhe Ali
pashën me mendimin se “me ndërtimin e manastirit të Shën Kozmait nnë
Kolikondas ndihmoi shumë në ngritjen e kultit të murgut Kozma”. Jam i
sigurt se herën tjetër ka për ta dënuar si agjent të Grekut, ngaqë
mbante korrespodencën e tij në gjuhën Helenike (23). Ndruhem gjithashtu
se për të njëjtën arsye, në fund të herës, nuk ka për tia nxjerrë i larë
edhe Gjergj Kastrioti (Skënderbeu). Për këtë arsye edhe nuk përbën
befasim që në fjalën histerike z. Xhufi nuk neglizhoi t’i referohet edhe
Kryepiskopit të Shqipërisë, Imzot Anastasit. Madje, personaliteti i
Kryepiskopit të shqiptarëve Orthodhoksë përbënte që në fillim,
objektivin e tij. Paçka se pak ditë para shkrimit të artikullit të tij,
gjatë ceremonisë së shenjtërimit të Kishës së re Katedrale të Tiranës,
një stoli e vërtetë e qytetit, e gjithë udhëheqësia shtetërore, politike
dhe shpirtërore e Shqipërisë sikundër mijëra njerëz, nderuan veprën
kolosale të kontributit dhe sakrificës së Imzot Anastasit prë grigjën e
tij, por edhe për të të gjithë popullin qe jeton në shtetin shqiptar, pa
asnjë dallim, Mesa po duket z. Xhufi ka për të finalizuar një tjetër
mision. Është për ardhur keq sepse mban edhe titullin e profesorit!!!
