Interview of Ilir Paço in the television show “Shqip" May 14, 2007

(The interview is in grek and albanian)
(Photo-Rudina Xhunga, the directrice of the television show- Top-Chanel-Albania)

Όλη αυτή η συζήτηση για την Χείμαρρα μου φαίνεται ότι δημιουργεί την εντύπωση μιας κοινής παράνοιας που έχει πιάσει ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας στην Αλβανία. Το έχουμε παρατηρήσει πόσες φορές η Χείμαρρα έρχεται σαν κεντρικό θέμα πολεμικής στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Παρόλο αυτό , το δέχομαι ότι και εγώ δεν μπορώ να ξεφύγω από αυτή την παράνοια. Θα ήθελα ώμος για να εστιαζόμαστε στα τρία χωριά, Χειμάρρα, Δρυμάδες και Παλασσα, τρία χωριά που μιλάνε ελληνικά (Η Χειμάρρα 80 %, και Παλασα-Δρυμάδες 100%)

Έχω την γνώμη ότι εδώ συμβιώνουν και οι δυο πολιτισμοί, ο ελληνικός και ο αλβανικός πολιτισμός. Για αυτό ο φίλος μου ο Λευτέρης Τσίπας με το δίκαιο διαμαρτυρείται όταν κάποιοι αποκαλούν την Χείμαρρα ως ελληνική. Ο φίλος μου ο Λεύτερης Τσίπας και ο συνάδελφος μου και ταυτόχρονα φίλος, ο Αλέξανδρο Τσίπας δεν έχουν την ελληνική γλώσσα ως μητρική γλώσσα και για αυτό με το δίκαιο διαμαρτυρούνται. Για αυτό είπα θα εστιάζω την συζήτηση μου στα τρία αυτά χωριά.

Κάποτε λέγανε ότι η ελληνική γλώσσα στη Χείμαρρα, Δρυμάδες και Παλασσα μαθεύτηκε λόγο εμπορικών σχέσεων. Ας μου κανείς γιατί στην Ηλίαση ένα χιλιόμετρο πιο πέρα από τους Δρυμάδες δεν μάθανε ελληνικά. Γιατί δεν μάθανε ελληνικά στο Πιλουρι, Κουδεσι και αλλά χωριά. Σε αυτούς δεν χρειάστηκε άραγε η ελληνική γλώσσα για εμπόριο? Αν πάμε πιο πέρα, γιατί δεν έμεινε η ιταλική γλώσσα στο Ντουρρεσι (Δουραχειο) η Σκοντρα που έχουν κάνει εμπορείο όλοι του τη ζωή? Αυτό το επιχείρημα τώρα πια δεν το χρησιμοποιεί πια κανείς για τη είναι εντελώς γελοίο.

Αυτή η συζήτηση είναι άνιση και υπέρ αυτόν που θεωρούν έγκλημα και αμαρτία να έχει έλληνες στην Χείμαρρα.

Φτάνει να ρίξτε μια μάτια στην κρητική μελέτη που έχει κανί ο Δρ. Κριστακης Γιώργης στο βιβλίο του κ. Φρασερι. Ο δρ. Γιώργη αναφέρετε στις ίδιες πήγες όπως και ο κ. Φρασερι και διαπιστώνει ότι ο τελευταίως σκόπιμα έχει χρησιμοποιήσει επιλεκτικά τις αναφορές αφήνοντας από έξω παραγράφους που δεν συμμερίζονται τις ιδέες του. .

Επίσης σας δείχνω ένα παράδειγμα που από την δική μου εμπειρία. Στο βιβλίο του καθηγητή Ραπι Μεμουσαι για τη Χειμάρρα βρίσκετε ένα τραγούδι για το Σπείρω Μήλο, ένας από τους αρχηγούς της Χείμαρρας, που σκόπιμα και ανεύθυνα τον έχει παραμορφώσει χρησιμοποιώντας αλβανικές και ελληνικές λέξης ενώ το πρωτότυπο είναι ολοκληρωτικά στην ελληνική γλώσσα. Αυτό το τραγούδι το ξέρω καλά επειδή το έχω μάθει από την γιαγιά μου. Μένει ο Μεμουσαι να το έχει βρει στα αλβανόφωνα χωριά.

Ένα άλλο σκόπιμο παραπλανητικό αποτέλεσμα, χωρίς προηγούμενο σε ένα βιβλίο της Ακάδημος τω Επιστήμων της Αλβανίας για τη Χειμάρρα είναι η διατύπωση ότι στη «στην Χείμαρρα ομιλείται η αλβανική και η ελληνική γλώσσα». Όποιος ξέρει καλά την Χείμαρρα, τους Δρυμάδες και Παλασσα, το ξέρει καλά ότι εκεί μιλούνε την ελληνική γλώσσα και την αλβανική μετά (ως δεύτερη γλώσσα)

Ένα άλλο γεγονός που νομίζω ότι είναι σημαντικό και ο που έχουν παραπλανήσει πολύ, είναι αυτό που σχετίζετε με τα μοιρολόγια. Το να μοιρολογεί κανείς τότε ήταν σαν επάγγελμα και οι γυναίκες που έκαναν αυτή τη τελετή ερχόταν από μακριά. Εγώ δεν είμαι ιστορικός, και σας λέω μόνο αυτά που έχω επιζήσει μόνος μου. Θυμάμαι την γιαγιά μου, ακόμα και τώρα τελευταία όταν πέθανε κάποιος συγγενής μου, ήρθαν οι μοιρολογούσες και κλαίγανε στα αλβανικά. Μετά είπε και ι γιαγιά μου ένα μοιρολόγια στα αλβανικά. ενώ δεν ήξερε εκτός από μερικές λέξεις στην αλβανική γλώσσα, ήξερε ωμός μόνο τους στίχους. Μόλις έφυγαν οι μοιρολόγησες, η γιαγιά μου έκλαιγε οπός της έβγαινε από την ψυχή της, στην ελληνική γλώσσα.

Τα τραγούδια αποτελούν επίσης μεγάλο ενδιαφέρων. Μέχρι πριν κλίσουν τις εκκλησίες, αυτό εγώ δεν το έχω προλάβει επειδή ήμουν μικρός, στο κέντρο του χωριού, … τραγουδούσανε ελληνικά.

Και στο τέλος και κάτι ακόμα που ίσος σας φανεί ενδιαφέρων, το τραγούδι « μωρή κοριτσισσα (κόρη από την Κορυτσά) , πόσο όμορφη είσαι» τον έχει συνθέσει ο χειμαρριώτης Νετσο Μουκο και το στη αρχική του εκδοχή είναι ελληνικά. Αυτό το λέει ο σύνθετης Ενο Κοτσο σε ένα από τα βιβλία του.

Τέλος, θέλοντας να βγω από αυτή τη συλλογική παρανιά που μας έχει κατακτήσει, εγώ δεν έχω πρόβλημα να πιω το τσίπουρο μου με το Λεύτερη Τσίπα εκεί στην ακρογιαλιά της Χείμαρρας, οπός πίνω το καφεδάκι μου με το Αλέξανδρο Τσίπα εδώ (στα Τίρανα). Φοβάμαι ώμος ότι μας κοροϊδεύουν αυτοί που μας ακούνε, μας κοροϊδεύουν οι μαφιόζοι της γης. Το λέω αυτό επειδή οι χείμαρρεοι το ξέρουν καλά τη γίνετε εκεί με τη γη τους. Και έχω την εντύπωση ότι αυτό που συζητάμε δεν είναι τίποτα μπροστά από την αρπαγή της γης που συμβαίνει στη Χείμαρρα.

.............Gjithë diskutimi për Himarën më duket se krijon atë përshtypjen e një përfshirjeje në një paranojë kolektive që na ka zënë një pjesë të mirë të shoqërisë këtu në Shqipëri. E kemi vënë re se sa herë Himara vjen në qendër të polemikave në shtyp. Megjithatë nuk i shmangem dot, e pranoj që do të hyj edhe unë pikërisht në këtë vorbull, duke qenë i vetëdijshëm për këtë. Por do të doja, nëse do të kishim mundësi të donim të arrinim diçka në çështjen e Himarës, mendoj, në çështjen e origjinës së Himarës dhe Himariotëve, do të doja, mendoj se do të qe mirë të fokusoheshim në tre fshatrat – tek Palasa, Dhërmiu, dhe Himara – janë tre fshatra që flasin, të paktën Palasa dhe Dhërmiu 100% , fshatra që flasin greqisht, por edhe Himara më shumë se 80 %.

Pra unë mendoj se këtu bëhet fjalë për bashkëjetesën e dy kulturave – kulturës greke dhe të asaj shqiptare dhe mendoj se Lefter Çipa, miku im ka të drejtë të revoltohet nëse dikush e quan Himarën greke. Miku im, Lefter Çipa dhe gjithashtu kolegu dhe miku im Aleksandri janë nga Piluri dhe nuk e kanë greqishten, gjuhë e nënës dhe kanë të drejtë të revoltohen për këtë. Ndaj thashë që duhet të fokusohemi tek tre fshatrat.

..... Dikur përdorej argumenti se gjuha greke u mësua dhe u përdor në Palasë, Dhërmi dhe Himarë pikërisht për tregëti. Le të më thonë se përse nuk e mësoi Iliasi, një kilometer tutje Dhërmiut, apo dhe fshatrat e tjerë, Piluri, Kudhësi dhe fshatrat e tjerë? Pse nuk e mësuan? Nuk u duhej greqishtja për të bërë tregëti? Apo pse nuk ngeli italishtja në Durrës, apo të ngelte në Shkodër ku kanë bërë tregëti gjithë jetën? Tanimë këtë argument nuk e përdor asnjeri pasi është tërësisht qesharak.

Ky diskutim sigurisht është i pabarabartë dhe në favor të atyre që e konsiderojnë krim e mëkat që të ketë grekë në Himarë.

......Mjafton ti hidhni një vështrim oponencës, është një oponencë shumë e mirë dhe shumë serioze e dr. Kristaq Jorgjit ndaj librit të z. Frashëri, i cili i referohet, pra ky studim i z. Jorgji, i referohet arkivave dhe studjuesve më të njohur të cilëve i është referuar edhe z. Frashëri. Por ai sjell paragrafe që z. Frashëri qëllimisht nuk i ka sjellë - pra ka selektuar paragrafin e parë duke lënë jashtë paragrafin e dytë .

Gjithashtu një shëmbull tjetër që mund ta sjell dhe ky është një shëmbull përsonal, gjej në një libër ku manipulohet vërtet me historinë, gjej një libër të prof. Memushajt, i cili ka botuar një libër për Himarën ku deformon në mënyrë të qëllimshme dhe krejt të papërgjegjshmë një këngë të Spiro Milos, të njërit prej udhëheqësve të Himariotëve, një këngë që është totalisht greqisht, që e kam mësuar nga gjyshja ime dhe e di shumë mirë, e manipulon duke përdorur turli fjalësh greqisht dhe shqip. Në rast se z. Memushaj e ka marrë këtë këngë diku nga ndonjë fshat –nga Kudhësi a nga Iliasi që nuk kanë asnjë lidhje me greqishten apo me gjuhën greke.

Një tjetër spekulim i qëllimshëm në librin e Akademisë së Shkencave për Himarën –gjithashtu është e paprecedente që një Akademi e Shkencave të botojë për një krahinë të caktuar një botim të tërë - flitet se në Himarë flitet shqipja dhe greqishtja. Në fakt, ai që e njeh shumë mirë Himarën, Dhërmiun dhe Palasën, e di shumë mirë se atje flitet greqishtja dhe më pas shqipja.

Një tjetër fakt që mendoj se është i rëndësishëm dhe ku është spekuluar shumë, besoj, është çështja e vajeve... Dhe duke qënë vajtojcet një profesion, në Palasë, konkretisht vajtojcet vinin dhe vajtonin dhe mbaj mënd një rast konkret sepse e thashë edhe në herë unë nuk jam historian dhe nuk i hyj historisë, sepse nuk jam i aftë ta bëj këtë por di të flas mbi ato që kam jetuar, mbi perceptime reale.

Mbaj mënd gjyshen time, por edhe raste të tjera në kohët e sotme, kur vdiq tezja ime në moshë të re erdhën vajtojcet, që e kishin profesion, qanë shqip, qau dhe gjyshja ime, që derisa sa vdiq kur dinte përveçse pak fjalë shqip, qau sepse tekstin e dinte. Dhe kur ikën vajtojcet dhe njerëzit, gjyshje ime shkonte tek koka e arkivoli dhe nga zemra qante, ato që i dilnin, nga zemra, ishin greqisht.

Këngët dhe kjo është diçka interesante se derisa u mbyllën kishat, sigurisht unë s’i kam arritur sepse kam qenë i vogël, se në rrapin e madhe të Palasës dhe në Dhërmi, këndoheshin këngë greqisht. Dhe një gjë tjetër interesante, besoj se pak vetë e dinë, “O moj korçare sa e bukur je”- kënga e famshme korçare është krijuar nga Himarioti Neço Muko dhe është krijuar në greqisht. Dhe këtë e keni dhe në librin e sjellë në një dëshmi nga dirigjenti i njohur Eno Koço në një një libër që ka shkruar ai.

Megjithatë duke dashur të dal nga ajo që thashë në fillim nga ajo paranojë e përgjithshme që na ka pushtuar, mua nuk më pengon kjo që prapë me mikun tim Lefter Çipën të shkoj ta pi rakinë atje në buzë të detit në Himarë, sikurse edhe me Aleksandrin ta pi kafenë këtu. Vetëm se kam frikë se na qeshin ata që na dëgjojnë, na qeshin ata mafiozët e trojeve. E them këtë pasi Himariotët e dinë shumë mirë se ç’po bëhet për trojet atje. Dhe kam përshtypjen se kjo që po diskutojmë s’është asgjë para asaj.