Statusi reformes se tokes dhe i tregut te pronave te paluajtshme

Statusi reformes se tokes dhe i tregut te pronave te paluajtshme

Zyra e banges boterore

Tirane, 2006

Shtojca 11. Kthimi dhe Kompensimi i Ish-Pronareve

Parimi i kthirmit dhe kompensimit per familjet, prona e te cilave ishte kompensuar gjate epokes komuniste, iu shtua ligjit shqiptar ne 1993 pasi programet e shperndarjes se tokes per fermeret dhe fshataret dhe privatizimi i apartamenteve po kryej.¹⁰ Keshtu ligjet duhej te zgjidhnin konfliktet e pretendimeve midis pronareve te rinj (atyre qe fituan te drejtat sipas legjislacionit te post-privatizimit te 1991) dhe pronareve te vjeter. Ligjet e hershme te kthim kompensimit parashikonin dhenien e tyre toke alternative ose kompensim financiar sesa kthimin aktual te prones per disa kategori toke. Kjo perfshinte token bujqesore, tashme subjekt i per shperndarje sipas ligjit nr. 7501 Per Token.¹¹ Per shtepite, ligji lejonte kthimin e tokes me gjithe shtepi nese ekzistonte pa ndryshirne rrenjesore qe prej 1945. Ne raste te tilla e drejta e personave qe jetonin ne keto shtepi do te rregullohej duke i kthyer ata ne qiraxhinj ose shteti duhej te organizonte mundesi alternative strehimi. Gjithashtu toka urbane mund te jepej per rikthim e ndare me pronesi te vecante per ndertesen qe ngrihej mbi te.

Klauzolat ne ligjet e kthimit dhe kompensimit te vitit 1993 ishin te pamjaftueshme sepse shumica e familjeve qe pretendonin kthim u duhej dhene toke alternative ose kompensim financiar.¹² Ne trazirat ekonomike qeveria ishte e paafte te gjente qofte token qe do te jepej si kthim alternativ apo vleren dhe tipin e kompensimit financiar. Situata u be edhe me komplekse sepse ne disa fshatra te zonave kodrinore dhe malore ish pronaret munden te siguronin ndarjen e tokes bujqesore sipas kufijve te para 19945. Ne zonat e tjera peri-urbane te ardhurit nga zonat rurale zune ato toka te cilat ishin subjekt per kthim dhe ndertuan ne to. Keto veprime spontane me rezultate te kunderta per ish pronaret vune ne pikepyetje legjitimitetin e perjashtimit te tokes bujqesore. Nderkohe pretendent te kthimit te pronave filluan te perqendrojne vemendjen e tyre ne zona turistike si zona te mundshme per toka alternative. Ne fund te fundit procesi i kompensimit nuk u krye kurre dhe pretendimet e ish-pronareve vazhdojne te jene te pa plotesuara

Debati mbi te drejtat e ish-pronareve nuk u zgjidh as ne periudhen kur u pergatit kushtetuta e Shqiperise. Kushtetuta e re e aprovuar me referendum ne 22 Nentor 1998, permban klauzola te forta qe garantojne te drejten e prones private.¹³ Shume persona i interpretuan keto klauzola se nenkuptonin kthim dhe kompensim te plote per te gjithe pronaret e para-1945. Te tjere nuk e pane kete si garanci kaq te gjere. Kjo ceshtje i referohej konventes evropiane te te drejtave te njeriut e cila eshte ratifikuar nga Republika e Shqiperise, si dhe rastit ligjor te Gjykates Evropiane per te Drejtat e Njeriut (ECHR).'⁴ Sipas kesaj gjykate nuk ka te drejte absolute te kthimit dhe secili shtet ka nje mundesi te gjera te trajtimit te nivelit te duhur te kompensimit dhe menyres se vleresimit te prones.¹⁵ Nga pikepamja Evropiane, kishte nevoje qe te garantohej nje

¹⁰ Ligji nr. 7698 dt. 15 Prill 1993, Per Rikthimin dhe Kompensimin e Ish-Pronareve; dhe Ligji nr. 7699, dt 21 Prill, 2003 Per Kompensimin e Ish-Pronareve per Vleren e Tokes Bujqesore. " Ligji nr. 7501 dt. 19 Korrik 1991, Per Token.

¹² Shih Centre on Housing Rights and Evictions — COHRE (2002^, Albania: Resolving the Question of
Land and Property Restitution and Compensation, raport i pergatitur per Banken Boterore dhe OSBE, fq. 7

¹³ Neni 41 thote: "1. E drejta e pronesise private garantohet. 2. Prona mund te merret si dhurate, trashegim,
blerje, apo me menyra te tjera klasike te dhena nga Kodi Civil. 3. Ligji mund te ofroje shpronesim apo
kufizim ne ushtrim te te drejtes se prones vetem per interes publik. 4. Shpronesimet apo Kufizimet e nje te
drejte pronesie jane vetem kundrejt kompensimit te drejte.

5. Ne rast mosmarreveshjesh lidhur me sasine e kompensimit, nje ankese mund te mbushet ne gjykate."

¹⁴ Referencat nga rasti ligjor i Konventes Evropiane per te Drejtat e njeriut jane marre nga Qendra e te
Drejtave dhe Debimeve Shtepiake (COHRE) (2002) Albania: Resolving the Question of Land and Property
Restitution and Compensation, raport i pergatitur per Banken Boterore dhe OSBE.

15 Jonas v. Czech Republic App 23063/93, E ComHR; Nohejl v. Czech Republic, App No. 23889,
EurComHR).

kompensim i forte ne 9CI0 rrethane, sepse objektet legjitime te internisti publik mund te perbenin nje shume, e cila ishte me e vogel sesa vlera e plote e tregut.

Per te percaktuar shkallen e kompensimit iu referua rasteve te Gjykates Evropiane, ne te cilen vlera e prones eshte llogaritur qe te kompensoje nderhyrjen ne te drejtat e prones. Ne keto raste qasja e gjykates bazohej 'ne vleren e tregut' e cila mund te negociohej ne shitje si nje date e gabuar.¹⁷ Per te aplikuar kete metode vleresimi gjykata kerkon dy kushte. Se pari, te tregoje se ne percaktimin e pershtatshmerise se nje akti te caktuar nga nje shtet qe kishte te bente me feshtje te tokes dhe prones, ?do nderhyrje ne ushtrimin e ketyre te drejtave duhet te ngreje nje balance te drejte midis qellimit qe duhet arritur dhe natyres se aktit. Pyetja ky9 ishte nese nderhyrja do te merrte nje balance te drejte, proporcionale midis te drejtave te viktimes dhe interesit te pergjithshem.¹⁸ Se dyti, cdo pretendues per riktiiim apo kompensim duhet te kete te drejten e nje gjyqi te pavarur dhe te paanshem qe do te percaktoje ankesat e tij ne menyre te shpejte dhe efektive. Ky udhezim i gjykates Evropiane ndikoi ne debatin kushtetues..

Per shkak te shqetesimeve sociale qe po ngriheshin kunder shtetit per 9eshtje te rikthim\kompensimit, hartuesit e Kushtetutes se 1998 perfshijne nenin 181, i cili i kerkonte Parlamentit qe "para fundit te Nentor 2001" te kish aprovuar "ligje per rregullimin e drejte" te 9eshtjeve te ndryshme qe lidheshin me shpronesimet dhe konfiskimet qe kishin ndodhur para miratimit te kesaj Kushtetute". Pak perpara skadimit te afatit kushtetues Nentor 2001, Keshilli i Ministrave aprovoi amendamente per dy ligjet kryesore te kthimit dhe kompensimit. Ata ngriten nje Komision te posa9em Parlamentar per te rishikuar projekt-amendamentet (komisioni "Ad Hoc). Puna e tij supozohej te mbaronte nga fundi i Nentorit 2002. Megjithate, mundimi i qeverise dhe Komisionit "Ad Hoc" u cenuan nga paaftesia per ta shqyrtuar 9eshtjen ne nje menyre analitike. Komisioni nuk arriti te identifikonte problemet e legjislacionit ne fuqi dhe nuk realizoi nje pershkrim te pjesshem ose te plote te situates. Ne ve9anti, nuk kishte inventar te tokes shteterore e cila do te perdorej per kompensim. Nuk kishte konsiderata se si te gjendeshin kompensime monetare ose se si te percaktohej vlera e tokes bujqesore dhe urbane e cila nuk do te mund te kthehej. Nuk u permenden fshatrat dhe komunat, ku Ligjit nr. 7501 per shperndarjen e tokes nuk ishte implementuar.

Nga perspektiva e komunitetit nderkombetar, OSBE- prezenca ne Shqiperi- ka marre rolin udheheqes ne adresimin e shperndarjes se prones dhe 9eshtjeve te kompensimit. Me asistencen e saj ne vitin 2003, qeveria organizoi nje model te ri per te shqyrtuar pyetjet 9eshtjet e shperndarjes dhe kompensimit. Nje vendimi rendesishem caktoi qe te perfshiheshin tre partite kryesore politike ne hartimin e procesit te rishikimit te ligjit Per Rikthimin dhe Kompensimin. Nje Grup Ekspertesh Teknik (Technical Expert Group (TEG)) i perbere nga 2 ekspert te huaj dhe 5 shqiptar u themelua per te hartuar nje ligj te ri duke perdorur amendamentet e draftit te prezantuar nga keshilli i ministrave dhe duke kundershtuar projekt-ligjin e paraqitur ne emer te grupeve te interesit te ish-pronareve. Ekspertet Shqiptar perfshinin perfaqesues te Partise Demokratike, Partise Socialiste dhe Republikane. TEG analizoi te dhenat ne perdorim, u takua me grupet e ndryshme te interesit dhe hartoi nje projekt-ligj. Ligji i rishikuar nr. 9235 Per Kthimin dhe Kompensimin e Prones u aprovua pas diskutimesh ne parlament me disa ndryshime.

19

16 Papachelas v. Greece (1990) 30 EHRR 923, EctHR.

¹⁷ Shih Dinah Shelton (2000) Remedies in International Human Rights Law, Oxford Press, fq. 24.

¹⁸ Centre on Housing Rights and Evictions - COHRE (2002J, Albania: Resolving the Question of Land and
Property Restitution and Compensation, raport i pergatitur per Banka Boterore dhe OSBE, fq. 13.

Ligji nr. 9235 i dt. 29 korrik 2004, Per kthimin dhe kompensimin epronave.

Ligji nr. 9235 perfshin kthimin/kompensimin e prones se patundshme te' konfiskuar, shtetezuar, apo shpronesuar me akte ligjore apo nen-ligjore, vendime kriminale te gjykatave ose ndonje menyre tjeter e pa drejte pas 29 Nentorit 1944. Ligji parashikon procedurat ne te cilat do te bazohet kthimi dhe kompensimi i prones. Ligji nuk ndalon me mbretin apo institucionet fetare te pretendojne kthimin\kompensimin e prones dhe eliminonte kufizimin prej 10,000 meter katror per kthim te tokes urbane, sipas ligjit te vitit 1993. Ligji nuk ndryshonte perjashtimin e tokes bujqesore te shperndare sipas ligjit 7501 dhe ligje te tjera te privatizimit te tokes bujqesore pas 1991. Nje tjeter klauzole e ligjit te ri, qe kufizon kompensimin e tokes bujqesore deri ne 60 hektar, u propozua dhe aprovua ne momentet e fundit pa ndonje debat te plote.²⁰

Ligji nr. 9235 krijon Komitetin Shteteror per Kthimin dhe Kompensimin (Komiteti Shteteror) si dhe te 12 komisioneve lokale per cdo qark qe gjykojne pretendimet per kthim dhe kompensim. Eshte shtuar nje proces i ri apelimi administrativ dhe parlamenti ka aprovuar nje metode te re vleresimi bazuar ne vleren aktuale te tregut. Ligji kerkon qe te gjithe pretendimet te jene dorezuar deri ne 15 shtator 2005 dhe kerkesa per rishikimin e pretendimeve ekzistuese duhet te jete dorezuar deri ne 15 mars 2005. Qellimi i ligjit eshte qe te lejoje nje vit e gjashte muaj respektivisht qe subjektet e shpronesuara te perpilojne dhe dorezojne dokumentacionin dhe kerkesat. Megjithate zbatimi i ligjit eshte mbrapa me kalendarin dhe kane kaluar disa afate. Deshtimi per te krijuar komisionet lokale dhe per te punesuar stafm ne nivelin e komitetit shteteror brenda afateve te percaktuara nga ligji, tregon se institucioni nuk eshte i pergatitur tu sherbeje qytetareve si9 kerkohet. Eshte paraqitur nje amendament per ligjin ne parlament ne prill te 2005 ne menyre qe te shtyhet afati me nje vit por amendamenti akoma nuk eshte vendosur ne axhenden e komisionit parlamentar.

Pervec progresit te ngadalshem te komisioneve lokale ka pasiguri per klauzolat e ligjit 9235. Dy peticione jane paraqitur Gjykates Kushtetuese Shqiptare qe i gjithe ligji apo disa klauzola te deklarohen jo-kushtetuese. Ne Shkurt te 2005, Gjykata Kushtetuese degjoi peticionin e shoqates "Pronesi me Drejtesi" me qellim per te pezulluar ligjin per shkak te vazhdimi te perjashtimit te kthimit te tokes bujqesore. Nje peticion i dyte derguar nga "Shoqata e Qiraxhinjve" perfaqesonte njerezit qe aktualisht jetojne ne vilat apo prona te tjera te ish-pronareve. Ata thone se ligji do t'i beje te pastrehe (nje cenim i te drejtes kushtetuese per banese) sepse ato do duhet t'i lene keto prona brenda dy viteve. Degjimi i kesaj 9eshtjeje u be ne prill 2005 . Deri ne diten kur ky raport u pergatit, Gjykata Kushtetuese nuk kishte marre ndonje vendim per asnjerin nga peticionet.

Metodologjia e VIeresimit

Nje nga rregullat me te rendesishme per zbatimin e kerkuar te ligjit nr. 9235 eshte metodologjia per vleresimin e tokes ne menyre qe te kalkulohet kompensimi. Kjo metodologji duhet te hartohet nga komiteti shteteror dhe aprovohet nga parlamenti. Pavaresisht faktit se nuk ka pasur ndonje inventar te tokave shteterore te disponueshme per kompensim, ka shume gjasa qe shume pak toke e mire nuk eshte shperndare akoma. Ne zonat rurale zakonisht shteti zoteron akoma vetem toka ne zonat e largeta malore dhe toka bujqesore te refuzuara. Kthimi i tokes prej ketyre mbetjeve ka shume pak gjasa te kenaq ish-pronaret. Eshte e nevojshme qe pagesat me para te plotesojne pretendimet e tyre.

S19 shenohet ne seksionin e meparshem, ECHR Iejon nje qeveri te kufizoje kthim/kompensimin. Ne kete rast ishte menyra se si kufizimi u shtua qe ishte problematike, ne minuten e fundit dhe pa debate te meparshme, sesa substanca.

92

Gjithsesi duke zbatuar rregullin e ekuilibrit proporcional, metoda e perdorur per llogaritjen e vleres se' tokes dhe kompensimit korrespondues duhet pare nga pikepamja e ndikimit mbi buxhetin e shtetit. Buxheti i shtetit do ta mbart kete barre ne dy menyra: pagesat e para direkte per ish-pronaret do te behen gjate dhjete vjeteve te percaktuara ne ligj per perfundimin e programit te kompensimit. Do te kete humbje ne te ardhurat e shtetit te cilat mund te vijne nga shitja e pronave qejane dhene si kompensime me toke alternative.

Komiteti Shteteror ka bere gati per shqyrtim projekt-metodologjine e vleresimit. Kjo metodologji eshte kontraversiale sepse 9mimet qe aplikohen jane shume te larte; deri ne 700 Euro per meter katror ne tokat urbane dhe 30000 Euro per hektar per token bujqesore. Metodologjia nuk eshte rishikuar nga oponente te pavarur dhe as nuk eshte bere ndonje llogaritje se sa para eshte i detyruar shteti te paguaj gjate dhjete vjeteve si rezultat i kesaj metodologjie. Kryetari i Komitetit Shteteror shprehu fillimisht gatishmerine per te dorezuar projekt metodologjine per rishikim te pavarur qe u financua nga projekti i sherbimeve bujqesore i bankes boterore. Kjo metodologji eshte diskutuar edhe nga dy komisione parlamentare—Komisioni i Veprimtarise Prodhuese, Tregtise dhe Mjedisit dhe Komisioni i Ekonomise dhe Financave. Te dyja komisionet e nderprene diskutimet meqenese kjo mund te parandalonte perfundimin e punes para zgjedhjeve te planifikuara per vere 2005.

Llogaritje te peraferta mund te behen per sasine e kompensimit ne para, duke perdorur te dhena nga pretendimet e bera deri ne ligjin e vitit 1993 dhe cmimit aktual te tokes i nxjerre nga zbatimi i projekt-metodologjise te vleresimit. Keto llogaritje tregojne qe kompensimi ne para mund te arrij qindra milion dollare. Ne qofte se metodologjia e vleresimit do te aprovohet perpara shperndarjes se parlamentit ne Maj 2005. Shteti do te jete i detyruar te financoje nje pakete shume te madhe kompensimi. Do te ishte jo realiste te prisje qe buxheti i shtetit Shqiptar te mund te perballoje nje barre te tille financiare. Megjithate, procesi qe ka debatuar ceshtje te kthimit dhe kompensimit nuk e ka trajtuar kete ceshtje

Kthimi/Kompensimi dhe Zhvillimi i Turizmit

^eshtjet e kthimit dhe kompensimit kane prekur mundesite per zhvillimin e turizmit ne dy menyra. Se pari, ne disa zona bregdetare, ka mosmarreveshje per pronesine" e tokes midis pretenduesve te tokes bujqesore sipas ligjit 7501, ish-pronareve, dhe shtetit si zoterues i tokave te klasifikuara si pyje ose kullota. Se dyti, meqenese tokat shteterore ne keto zona jane ndermjet zoterimeve te pakta shteterore akoma terheqese si kthime te mundshme toke, ka ne interesim te madh per te rregulluar parimin qe keto zona do tu jepen ish-pronareve.

Per kete arsye, Kthimi/kompensimi do te kene rendesi te madhe ne procesin e planifikimit te sektorit te turizmit dhe ne formulimin e planeve te menaxhimit te zones bregdetare.

¹ Politika e qeverise per te shmangur kthimin e pyjeve dhe kullotave pergjate bregdetit ka hasur ne kundershtimin ka rezultuar ne kundershtimin e banoreve vendas ndaj shumices se zhvillimeve ne keto zona. Me poshte jane disa nga vezhgimet mbi pronesine e tokes dhe kundershtimet e popullsise ndaj qeverise ne zonen kryesore te projektit, vija-bregdetare Vlore-Sarande:

1. £do fshat eshte unik ne menyren se si e ka zbatuar ose jo procesin e reformes se tokes. Prandaj eshte shume e veshtire te behen pergjithesime. Shumica e fshatrave duket se ka konsensus qe ligji nr. 7501 nuk eshte i pranueshem per shkak te ve9antive te zoterimeve

¹ Keto do te jene subjekt i Projektit te Menaxhimit dhe Pastrimit te Zonave Bregdetare i Bankes Boterore (ICZMCP),

93

te vogla, mungeses se pronareve te medhenj te tokave, perspektives se zhvillimit te turizmit me shume se sa zhvilli bujqesore dhe per arsye historike. Ne disa vende si per shembull, ne Himare gjate 14 viteve te fundit jane ngritur tre komisione te ndryshme per token te cilat kane bere tre ndarje te ndryshme te dokumentacionit te ndarjes se tokes.

2. Prezenca e familjeve "te reja" qe jane transferuar ne ato zona gjate regjimit socialist per te punuar neper kooperativa e komplikon dinamiken ne fshat. Fshatrat duken ne nje mendje per sa i takon besimit se nje kthim i plote eshte zgjidhja e vetme dhe jane te gatshem per kompromis me familjet 'e reja' qe gezojne te drejta formale sipas ligji nr. 7501. Akomodimi i familjeve te reja mund ta komplikoje mundesine e gjetjes se kompromisit per kete ceshtje.

3. Banore vendas ankohen se jane bere abuzime te shumta me shperndarjen e tokes dhe procesit te privatizimit. Megjithese nuk jane identifikuar raste konkrete. Duket se ka evidenca per disa lloj veprimesh. Se pari, disa toka te klasifikuara si pyje ose kullota (subjekt per kthim) jane ri-klasifikuar si bujqesore (te perjashtuara nga kthimi) por subjekt per shperndarje sipas ligjit nr. 7501). Se dyti, komitetet e kthimit thjeshti nuk i kane shqyrtuar disa aplikime. Se treti, vendimet e gjykates -vertetim i faktit—u ka dhene toke personave pa pretendim per pronesi te meparshme. Se katerti, agjencite shteterore (si ministria e mbrojtjes) qe kane pasur juridiksion mbi disa toka dhe struktura kane" transferuar te drejta te persona, ne kundershtim me pretendimet e ish-pronareve.

4. Ne vitin 2004, ne fshatin Palas permes nje iniciative lokale u krijua nje komision i ri toke per te dhene dokumentacion te ri pronesie bazuar ne te drejtat e trasheguara dhe kufijte historik. Shumica e fshatrave kane dokumente te periudhes 1957-1959 qe tregojne parcelat e trasheguara qe 9do familje i ka dhene kooperatives. Bazuar ne kete dokumentacion Palasa po shperndan tapi te reja. Megjithate nuk ka gjasa qe kjo ndarje e re te aprovohet nga institucionet e qeverisjes vendore.

5. Regjistrimi i pare ka perfunduar vetem ne nje fshat, Qeparo, ndersa te gjitha kontratat e tjera duhej te anuloheshin sipas projektit te meparshem te Regjistrimeve te Para te USAID. Kryeplaku i ketij fshati pretendon se 93% e popullsise eshte e kenaqur me shperndarjen e tokes sipas ligjit 7501 dhe si rrjedhim edhe regjistrimin e pare, por nje grup fshataresh i hedhin keto statistika. Fshataret thone se eshte perdorur force nga police te maskuar qe ishin derguar ne Qeparo per te qetesuar trazirat e shkaktuara nga regjistrimi i pare i 2003.

Eshte e qarte qe peshtjet e kthimit dhe kompensimit duhet te zgjidhen ne zone dhe pushteti vendor dhe popullsia duhet te jene aktive per planet e zhvillimit perndryshe kundershtimi per projektin e Menaxhimit te Integruar te Zonave Bregdetare do te vazhdoje. Mundesia per dhune eshte reale ashtu sic u deshmua ne trazirat Mars 2005 ne Nivice/Kakome.

94

Shtojca 15: Zonat e Turizmit Bregdetar

Zonat Bregdetare dhe zonat e turizmit nuk jane sinonime, megjithese ne terma praktike mund te' konsiderohen bashke, meqenese zonat me me perspektive per turizmin shtrihen ne zonen e Mesdheut. Zonat bregdetare nuk kane asnje perkufizim ne ligj por njihen si koncept planifikimi ne dokumente politikash dhe marreveshje nderkombetare.' Ne zonat perkatese, keto dy koncepte i jane mbivendosur pyetjes se pergjithshme te pronesise, te tokes, dhe te ligjeve mbi mjedisin dhe programeve per mbrojtjen e resurseve tokesore dhe ujore. Si rrjedhoje zonat bregdetare dhe zonat e tyre turistike perbejne nje strukture komplekse per mirembajtjen, rregullimin, planifikimin, dhe rregullimin e tokes.

Ligji mbi Zonat me Prioritet zhvillimin e Turizmit percakton nje regjim special per perdorimin dhe zhvillimin, me qellimin qe te siguroje se investimi ne keto zona do te jape perfitim te gjere per shoqerine shqiptare, dhe nuk do te jete vetem perfitim per pronaret dhe investitoret. Ligji gjithashtu perfshin nevojen per nje regjim te vecante per mbrojtjen e mjedisit ne keto zona. Per te dyja keto qellime, ligji autorizon Ministrine e Rregullimit te Territorit dhe Turizmit qe te beje identifikimin e zonave duke u bazuar ne nje proces planifikimi, si dhe te vendose standardet per te ardhmen e tyre bazuar ne nje Strategji per Zhvillimin e Turizmit. Nje regjim per kontrollin e perdorimit te tokes, qe percakton se perse mund dhe perse nuk mund te perdoret toka, mund te pershtatet per cdo zone. Perdorimet e lejuara mund te perfshijne agrikulturen, pyjezimin dhe kullotat si kushte fillestare, dhe hotele, kampe dhe perdorime te tjera te ngjashme qe mund te pershkruhen si aktivitete per t'u promovuar per turizmin. Ne cdo rast kur nje aktivitet i promovuar propozohet, Ministria mund te nderhyje "si perfaqesuesi i pronarit te tokes" per te mbyllur nje kontrate qiraje per zhvilluesin e projektit.² Ne kete menyre Ministria luan nje rol te dyfishte si planifikues/rregullues dhe si partner biznesi.

Duhet vene ne dukje se ligji ekzistues nuk eshte" i afte te mbroje interesin publik as nga pikepamja investuese as nga ajo ambientaliste. Shembuj te paaftesise ligjore ne te dyja drejtimet jane evidentuar ne veren e 2004. Komisioni i Rregullimit te Territorit (KKRT) ne rang kombetar po shqyrtonte nje aplikim per te aprovuar vendin dhe per te autorizuar planifikimin e projektit per nje resort te madh ne fshatin Kakome.³ Aprovimi i kesaj lejeje do te kishte efektin ligjor te rezervimit te tokes per perdorim sipas propozimit dhe per perdoruesin gjate periudhes se planifikimit dhe dizenjimit te projektit. Ne nje aspekt te kundershtueshem te 9eshtjes, KKRT-ja i kerkoi aplikantit qe te mblidhte dokumentimin e pronesise se tokes nga arkivat e komiteteve rajonale dhe lokale, nga arkivat e komitetit per kthim te pronave, dhe nga Ministrite e tjera (por jo nga IPRS). KRT me pas deklaroi shtetin si pronar te te gjithe tokes, pavaresisht se dokumentet tregonin se kishte konflikt ndermjet disa paleve si pronaret e tokes, fshataret e zones, dhe agjencive shteterore dhe persona te tjere, si dhe Ministria e Mbrojtjes. Procedura e pazakonte dhe inkonsistente me kodin civil eshte tani subjekt i gjyqesorit

Ne nje pjese tjeter te bregdetit ne jug te Durresit, Komisioni Rajonal i Rregullimit te Territorit i Tiranes urdheroi zyrtaret bashkiake ne komunen Golem qe te ndalonin nxjerrjen e lejeve per nenndarjen e tokes dhe per ndertimin e hoteleve dhe kampeve buze detit. KRT zbuloi modelin e veprimeve te nderlidhura: Se pari, zyrtaret komunare dhe rajonale te administrimit te tokes u duhej te nderronin kategorine ne kadaster per nje cope toke, e cila emerohej nga pyjore ne

¹ Ligji nr. 7665 i 21 Janarit te 1993 Per Zonat me prioritet zhvillimin turistik.

² Ligji nr. 8402, Neni 7.

³ Detaje rreth kesaj ceshtjeje jane subjekt i shume artikujve te gazetave "Shekulli," "Zeri i Popullit" dhe
"Koha Jone" ne Korrik- Gusht, 2004.

102

bujqesore, duke lejuar pronesine private. Me pas IPRS-ja e rrethit do te regjistronte transaksionet duke ndryshuar pronaret per parcelat e tokes ne fjale. Zyra e planifikimit urban te komunes do te nxirrte nje aprovim studimi (njelloj si te ishte bere rye studim i pjesshem) dhe do t'i jepte rye certifikate qe i verifikonte autoritetit administrative te drejten per ndertim ne token ne fjale (njelloj si te ishte toke per ndertim). Ndertimi do te behej dhe me nje aplikim si "per fakt i kryer" KRT do te legalizonte ndertimin.⁴

Kundershti te tilla te ngjashme jane perseritur ne nje sere zonash te tjera bregdetare. Duket se zinxhiri administrativ aktual eshte i paafte qe te zgjidhe konfliktet ne lidhje me pronesine e tokave dhe ne adresimin e ceshtjeve te planifikimit dhe mbrojtjes mjedisore.⁵ Ne fakt sistemi i nje roli te dyanshem te shtetit si rregullues dhe si partner ne marreveshje investimi ka treguar nivel te larte korrupsioni ne" te gjitha strukturat.

Projekte me partnere nderkombetare ne zonat bregdetare, kane tentuar te paraqesin koncepte te reja dhe procedura planifikimi me qellim qe t'i bejne proceset e administrimit te tokes me transparente dhe te perfshijne grupe te tjere qytetaresh, ndermarrjesh dhe OJF-sh. Per me teper ka pasur perpjekje per te forcuar autoritetin dhe kapacitetin institucional te Ministrise per Mbrojtjen e Mjedisit ne keto fusha. Deri ketu megjithate kendveshtrimet e reja duket se jane te limituara vetem ne kontekstin e projekteve nderkombetare dhe metodat e tyre te planifikimit te pjesemarrjes nuk jane perfshire as ne ligj dhe as ne procedura administrative ose ne rutinen e praktikave te ndonje njesie vendore qe ka nen kontroll zonat bregdetare.

Raport Gazeta e 18 Gushtit te 2004," Komisioni i Tiranes nderpret masakren e Golemit," Zeri i Popullit fq.3.

5 Shih Qendra per te drejten e strehimit dhe pronesise mbi shtepine—COHRE (2002) Shqiperi: Zgjidhja e problemit te pronesise se tokes dhe kthimit dhe kompensimit te pronave, fq. 18.