Μια χειμαριωτική παράδοση -RETH NJË TRADITE PAGËZIMI

Μια χειμαριωτική παράδοση στο βάφτισμα

SHËNIME RETH NJË TRADITE PAGËZIMI

Dr. M. Gjoka

Στην περιοχή της Χείμαρρας παρατηρείται μια παλιά παράδοση αυτισμού με ονόματα από την ελληνική αρχαιότητα. Αυτή η παράδοση είναι τυπική για όλη την περιοχή που από στην αρχαιότητα ονομάζετε Ήπειρο και αυτά τα ονόματα έχουν μια ξεκάθαρη ετυμολογική εξήγηση που αναιρεί κάθε αίνιγμα. Στη περίοδο 1960-90 παρατηρήθηκε ένα οργανωμένο σχέδιο για να εμποδίζει την εξάπλωση τέτοιων ονομάτων στην καινούρια γενιά. Το ληξιαρχείο εφοδιάστηκε με ένα κατάλογο που προσανατόλιζε (και υποχρέωνε) το κόσμο για να βάλει καινούρια ονόματα που ήταν αποκλίνανε τα παραδοσιακά αρχαία ελληνικά ονόματα. Αυτό έφερε πολλές φορές σύγκρουσης με τους γονείς που ήθελαν να συνεχίζουν την οικογενειακή παράδοση. Έτσι ονόματα οπός Ελένη, Πηνελόπη, Μελπομένη, Αντρονικη και κτλ αντικαταστάθηκαν με ονόματα όπως Ελονα, Μαιλιντα, Ρεζαρτα κτλ. Εμπόδισαν να βάλουν ονόματα όπως Δημοσθένη, Μενέλαος, Σοφοκλής, Πύρρο και ενθάρρυναν εναλλακτικά ονόματα όπως Γκεντιαν, Αρβεν, Αλμπαν, κτλ. Η απαγόρευση τς θρησκείας το 1967 το έκανε πιο εύκολα αυτί την οργανωμένη αμνησία.

Μετά από την εγκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος το 1991, η τάση που επικρατεί είναι να ευνοεί ονόματα θρησκευτικού χαρακτήρα, αποκλίνοντας ξανά αυτά τα ωραία αρχαία ελληνικά ονόματα. Όποτε τώρα τα αρχαία ελληνικά ονόματα περισσότερα τα βρίσκεις στην δεύτερη γενιά. Αυτά τα ονόματα έχουν προσαρμοστεί στην αλβανική γραφή. Οι ονομασίας με τέτοια ονόματα έχουν εξαπλωθεί μέχρι και στην κεντρική Αλβανία , και αυτό δείχνει την στενή πολιτιστική σχέση της Αλβανίας με την ελληνική παράδοση. Μια λίστα με τέτοια ονόματα την φέρνουμε πιο κάτω και εύκολα είναι να διαπιστώσει κάνεις ότι αυτά υπάρχουν πραγματικα σε όλη την Χιμάρα και όχι μονό. Και υπάρχουν και επιφανείς προσωπικότητες της Αλβανίας που έχουν τέτοια αρχαία ελληνικά ονόματα.

Në krahinën e Himarës vihet re një traditë e herëshme në pagëzimin e njerëzve ku përdoren emrat e lashtë grekë. Këta emra të vjetër janë karakteristike për gjithë zonën që në lashtësi dhe sot ka emrin gjeografik Epir, kanë një shpjegim të qartë etimologjik dhe mund te zgjidhin engimën e kuptimit që fshehin. Gjatë periudhës 1960-1990 u vu re një frenim i organizuar i emërtimit të njerëzve me emra të tillë dhe gjendja civile në Himarë u pajis me një katalog orientues-detyrues me emra të cilët tingellonin të rinj, interesante e “modernë” por pa histori duke sjellë shpesh konfrontime me prindët që dëshëronin të vazhdonin traditën familjare të pagëzimit me të tillë emra. Keshtu emra si Eleni, Penelopi, Melpomeni, Androniqi etj u konvertuan në Elona, Majlinda, Rrezarta etj, emrave Dhimosten, Menela, Sofokli, Pirro etj ju servirën emra si Gentian, Arben, Alban etj pa një domethënie në traditën familjare dhe krahinore. Eleminimi i sistemit kishtar e bëri të lehte këtë konvertim emrash.

Mbas ndryshimit të sistemit në 1991 tendeca e pagëzimit u lidh më shumë me emra te krishterë duke zvogëluar përsëri shtrijen e emrave me vjetërsi më se dymijëvjeçare. Emra të tillë i gjen në shumë në brezin e dytë dhe të tretë familjar. Sigurisht në zonat shqipfolëse të zonës emrat i janë përshtatur të folmes shqipe duke hequr prapashtën e rasës emnore në greqisht, kjo është reflektuar dhe në gjendjen civile për të gjithë pa përjashtim. Po japim nje listë të disa prej emrave të tillë, ashtu siç janë në origjinal greqisht për të shpjegur origjinën e tyre etimologjike. Shtrirja e të tillë emrave vihet re gjer në zonën e Shqipërisë së mesme, tregues ky i marrëdhënieve dhe kulturore që kanë pasur këto zona me karahinën e Epirit. Eshtë e çuditëshme që shpesh emra të tillë që në Shqipërinë e jugut kanë tingëllimin e vet normal si Efterpi, Nafsika, Odhise etj përkthehen në literaturën shqipe Euterpi, Nausika, Odiseu (Shih Librin “Odiseu” dhe botime të tjera) nëpermjet literaturës latine duke tingëlluar krejt qesharakë. Me kete listë mjaft lehtë identifikohen emra reale dhe jo vetëm në Himarë por më gjërë, mjaft prej tyre janë njohur si personalitete publike në Shqipëri

Αρχαία ονόματα ανδρών –emra të lashtë grekë	Kuptimi shqip
Αλέξανδρος (αλέξω:απομακρύνω+ανήρ) ο απωθών τους άνδρες, ο ανδρείος Aleksandros	Burrërori
Αλκιβιάδης (αλκή+βία) ο τολμηρότατος Alkibiadhi (Alqi-shkurt)	I guximëshmi
Ανδροκλής (ανήρ+κλέος) ο ένδοξος Androkli	I lavdishmi
Αριστογένης (άριστος+γένος) ο ευγενής, Aristojeni	Bujar
Αριστόβουλος (άριστος+βουλή) ο άριστος σύμβουλος Aristovulo	Kshillëtar i shkëlqyer
Δημοσθένης (δήμος+σθένος) η δύναμη του λαού Dhimosteni	Forca e popullit
Διογένης (Ζευς+γένος) ο Θεογένητος Dhiojeni	I lindur nga zoti
Επαμεινώνδας (επί+άμεινον) ο προοδευτικός, Epaminonda	Perparimtari
Ευρυβιάδης (ευρύς+βία) ο πολύ αυταρχικός	Kokëkrisur
Θεμιστοκλής (θέμις+κλέος) ο ένδοξος υπερασπιστής του δικαίου Themistokli	Optomisti mbrojtës i sëdrejtës
Θρασύβουλος (θρασύς+βουλεύομαι) ο τολμηρά σκεπτόμενος Thrasibulos	Mendimtar I guximshëm
Ιάσων (ίασις:θεραπεία) ο θεραπευτής Jason	Shëruesi
Κίμων (χίμων:χειμών) ο θυελλώδης Qimon (Qimo)	Shtrëngatë-sjellës
Κλέαρχος (κλέος+άρχω) ο ένδοξος άρχων, Klearko
Κλεόβουλος (κλέος+βουλή) ο επινοητικότατος, Kleobulo	mendjemprehti
Κλεομένης (κλέος+μένος) ο ένδοξος για τη γενναιότητά του Kleomen	Trim
Λέανδρος (λαός+ανήρ) ο ανδρείος του λαού Leandro	Burrëri e popullit
Μενέλαος (μένος+λαός) η ορμή του λαού Minella	Furia e popullit
Μιλτιάδης (μίλτος:ερυθρά βαφή) ο αιματώδης, ο ανδρείος Miltiadh	I përgjakuri, trimi
Ξενοφών : ο ανδρείος ηγέτης των ξένων Ksenofon	Udhëheqësi trim i të huajve
Οδυσσεύς (οδύσσομαι:διώκομαι) ο διωκόμενος υπό των θεών Odhise	I përndjekuringa perënditë
Ορέστης (όρος+ίσταμαι) ο ορεσίβιος Oresti	Malësor, nga mali
Πάτροκλος (πατρίς+κλέος) η δόξα της πατρίδος Patrokli	Lavdia e atdheut
Περικλής (περί+κλέος) ο ένδοξος Perikli	I lavdishëm
Πολυδεύκης (πολύ+δεύκος:γλεύκος) ο πολύ γλυκός Polidhevqi	Shumë I ëmbël
Πύρρος (εκ του πυρρός) ο ξανθοκόκκινος Pirro	Bjond-kuqalash
Σόλων (πιθανώς από το ρ. σέλλω:σείω) ο διασείσας το παλαιό, ο ριζοσπάστης Solon	Kryengritësi
Σοφοκλής (σοφός+κλέος) ο έχων δόξα σοφού Sofokli	Ka famën e të diturit
Σωκράτης (σώζω+κράτος) ο σωτήρ του κράτους Sokrat	Shpëtimtari i shtetit
Τηλέμαχος (τηλέ: μακριά+μάχομαι) ο αγωνιζόμενος μακράν της πατρίδος Telemak	lufton larg atdheut
Τιμολέων (τιμή+λέων) ο ισχυρός ως λέων Timolea	Bindës në atë që thotë
Φίλιππος (φιλώ+ίππος) ο αγαπών τους ίππους Filip	Që i do kuajtë
Φρίξος (φρίττω) ο τρομακτικός Frikso	Që të kall tmerrin

Αρχαία ονόματα γυναικών
Αγαθόκλεια (αγαθή+κλέος) η έχουσα καλή φήμη Agathoklea (Gatho)	Që ka nam të mirë
Αγαθονίκη (αγαθή+νίκη) η νικήτρια ένδοξης νίκης, Agathoniqi	Fituese
Aλκηστις (αλκή+εστία) η χάρη της οικογενείας Alqistis	Gëzimi i familjes
Αλκμήνη (αλκή+μήνη:σελήνη) η ακτινοβολούσα Alqimini	rrezatuesja
Ανδρομάχη (ανήρ+μάχομαι) η πρόμαχος Andromaqi	Luftarake
Αριάδνη (άρι:πολύ+αγνή) η αγνότατη Ariadni	Më e sinqerta
Αρσινόη (άρσις < αίρω+νους) η υψηλόφρων Arsinoi	Krenar
Αφροδίτη (αφρός+αναδύω) η αφρογενής, η ωραιοτάτη Afroviti	Më e bukura
Δηϊδάμεια (δήϊος:εχθρός+δαμάζω) η νικήτρια των εχθρών dhiidamia	Fituesja mbi armiqtë
Διώνη (εκ του Διός) η θεϊκή Dhioni	Me pamje perëndie
Ευδοξία (ευ+δόξα) η έχουσα καλή φήμη Evdhoksia (shkurt Dhoksia)	Me nam (të mirë)
Ευρυδίκη (ευρύς+δίκη) η πολύ δίκαιη Evridhiqi	Shumë e drejta
Ευρύκλεια (ευρύς+κλέος) η πολυένδοξη Evriklia	E shumëlavdishmja
Ευτέρπη (ευ+τέρπω) η πολύ ευχάριστη, Μούσα Efterpi (Fterpe)	E këndëshmja (Muza)
Ήβη (ήβη:ακμή) η πάντοτε θαλερή, νέα Ivi	Gjithmon e re
Ηλέκτρα (ηλέκτωρ:ο ακτινοβολών ήλιος) η ακτινοβολούσα από χάρη Elektra	Që rrezaton nga gëzimi
Ηρώ (Ήρα) η προσωποποίηση της Θεάς Ήρας Iro	Personifikimi i perëndeshës Era
Θάλεια (θάλλω) η δροσερή, η ωραία, Μούσα Thalia	E freskëta, e mira (Muza)
Ιππολύτη (ίππος+λύω) η αρματιλάτις Ipoliti (Polite)
Ίρις (είρω:αγγέλω) η αγγελιοφόρος των θεών Iris
Ιφιγένεια (ίφι:ισχυρά+γίγνομαι) η πολύ ισχυρή Ifijenia
Καλλιόπη (κάλλος+ωψ:οφθαλμός) η έχουσα ωραία μάτια Kalopi
Καλλιρρόη ( καλώς+ρέω) η δροσερή ως καθαρό νερό Kaliro	E freskët si ujë I pastër
Κλειώ (κλέος) Η ένδοξη, Μούσα Klea	E lavdishmja (Muza)
Κλεονίκη (κλέος+νίκη) η ένδοξη νικήτρια Kleoniqi	Fituesja e lavdishme
Κλεοπάτρα (κλέος+πάτρη) η δόξα της πατρίδος Kleopatra	Lavdia e atdheut
Μελπομένη (μέλπω) η ευφραίνουσα με το άσμα της Melpomeni	Që të përqafon (mbush) me cicërrima
Μυρτώ (μύρτον) η ευχάριστη ως μυρτιά Myrto	vishnjë
Ναυσικά (ναυς+καίνυμαι:υμνούμαι) η υμνούμενη από τους ναυτικούς Nafsika	Që i ngrenë hymne detarët
Ξανθίππη η ξανθή ιππεύτρια Ksanthipi	Kalorësja bionde
Πηνελόπη (πήνη:υφάδι+λέπω:εκτυλίσσω) η καλλιτέχνις φάντρια Penelopi	Endësja artiste
Πολυξένη (πολύ+ξενία) η πολύ φιλόξενη Polikseni	Shumë mikpritëse
Χρυσηϊς (χρυσός) η πολύτιμη, η χρυσαφένεια Kris (Krisia –hrisia)	E florinjta

---