Οι μειονοτικοί, μοχλός ανάπτυξης και εξευρωπαϊσμού της Αλβανίας

(photo: Βαγγέλης Ντούλες, πρόεδρος του Κόμματος Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων)

Ρεπορτάζ: Γιώργος Παππάς ©Deutsche Welle
Έχουν γίνει πολλά νομοθετικά βήματα στην κατεύθυνση του σεβασμού των δικαιωμάτων της μειονότητας, αλλά υπάρχει χάσμα μεταξύ της ισχύουσας νομοθεσίας και της πρακτικής εφαρμογής.

Η μουσική είναι ελληνική στο υπηρεσιακό αυτοκίνητο του υπουργείου εργασίας και τον Αλβανό οδηγό, στο δρόμο για το ραντεβού με τον υπουργό Κώστα Μπάρκα, από το Κόμμα της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το ΚΕΑΔ συμμετέχει στη σημερινή κυβέρνηση του Σάλι Μπερίσα. Ο πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος κάνει ό,τι μπορεί για να αποβάλει το στίγμα του «ανθέλληνα» που τον χαρακτήρισε στην πρώτη του θητεία, με αποκορύφωμα τις ταραχές του 97.

Δείγμα αυτής της «μετάλλαξης» Μπερίσα είναι και το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων στον Κώστα Μπάρκα του ΚΕΑΔ, που σημειώνει ότι «το επίπεδο της δημοκρατίας κρίνεται από το βαθμό του σεβασμού που δείχνει στις μειονότητες. Έχουν αλλάξει τα πράγματα, αλλά πρέπει να υπάρξει συνέχεια για να μπορέσουμε να φτάσουμε σ΄ αυτά τα στάνταρντ, τα οποία επιβάλλονται για την Αλβανία, ο βαθμός του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενικότερα και των μειονοτήτων να είναι σ΄ αυτό το επίπεδο που να ικανοποιεί και να πληροί όλους τους όρους των συμβάσεων που υπογράφει, για να γίνει σύντομα μέλος της μεγάλης οικογένειας της Ευρώπης».

Σε επίπεδο νομοθεσίας έχουν ενσωματωθεί οι αρχές και διατάξεις των διεθνών συμβάσεων που άπτονται των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Υπάρχει μια θετική δυναμική, ακόμα και σε πολιτικές δυνάμεις που δεν έχουν θετική παράδοση στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Βαγγέλης Ντούλες, πρόεδρος του Κόμματος Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επισημαίνει ωστόσο ότι «σε ένα δεύτερο επίπεδο υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ της ισχύουσας νομοθεσίας και της πρακτικής εφαρμογής στην καθημερινή ζωή. Είναι πολλές οι πτυχές που προβλέπονται στις διεθνείς αυτές συμβάσεις, που δεν γίνονται σεβαστές. Αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους: τόσο στην έλλειψη των μηχανισμών που θα καθιστούσαν δυνατή την έμπρακτη εφαρμογή των διατάξεων, αλλά πολλές φορές παρατηρείται και έλλειψη πολιτικής βούλησης».
Οι πρώτοι Ευρωπαίοι πολίτες - «να πεθάνουμε Έλληνες»
Με την απόφαση για την χορήγηση της διπλής ιθαγένειας τα μέλη της ελληνικής μειονότητας θα γίνουν οι πρώτοι ευρωπαίοι πολίτες της Αλβανίας. Ανεκπλήρωτη παραμένει η συμβατική υποχρέωση της Αλβανίας για νέα απογραφή πληθυσμού.
Το ελληνικό στέκι στα Τίρανα στεγάζεται στο ίδιο κτίριο με τα γραφεία του «Κόμματος της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων». Λειτουργεί ως καφενείο, εστιατόριο. Oι χώροι είναι πολύ περιποιημένοι, στους τοίχους φωτογραφίες από τα χωριά της νότιας Αλβανίας απ΄ όπου κατά κανόνα προέρχονται οι Έλληνες πελάτες. Δεν είναι οι μόνοι. Οι μισοί πελάτες του μαγαζιού αυτό το πρωινό είναι Αλβανοί.

Σε ένα από τα τραπέζια τέσσερις συνταξιούχοι πίνουν αυτό το πρωινό τον καφέ τους. Ο οδηγός Γιώργος Παππάς ο απόστρατος αξιωματικός Αριστείδης Γκέλιος και οι συνταξιούχοι καθηγητές πανεπιστημίου Γιάννης Μπούτσος και Γιώργος Βλάχος, ο οποίος μας λέει για τις σχέσεις με τους Αλβανούς: «Εμάς μας σέβονται, γιατί έχουμε εξυπηρετήσει τη χώρα, προπαντός τα πρώτα χρόνια, που δεν είχε η Αλβανία Λύκεια και στελέχη, και είχαμε εμείς τη δυνατότητα να εκπαιδευτούμε. Και στο Βορρά», προσθέτει, «στην επιχείρηση που έχω δουλέψει εγώ το 1960 βρήκα 10 Ρώσους που δουλεύαμε μαζί και μετά ήταν όλοι Έλληνες, μειονοτικοί, μετά άρχισαν οι ντόπιοι, πολύ αργά. Όλα τα σχολεία στο Βορρά ήταν δάσκαλοι και δασκάλες από το Νότο, μειονοτικοί».

Υπάρχει όμως και η σκοτεινή πλευρά. Ο Γιάννης Μπούτσος, πρώην καθηγητής πανεπιστημίου που έχει χρηματίσει έξι χρόνια πρόεδρος της Ομόνοιας Τιράνων, θυμάται ότι «στον καιρό του Χότζα στο πανεπιστήμιο των Τιράνων ήταν 100 καθηγητές ελληνικής καταγωγής. Τώρα είναι ελάχιστοι, 10/ 15 καθηγητές, αλλά όπως και να έχουν τα πράγματα, εμείς υπάρχουμε εδώ και θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε», διαβεβαιώνει ο κ. Μπούτσος.
Η ελληνική παροικία των Τιράνων είχε φτάσει τα 8.000, θυμάται ο Γιάννης Μπούτσος, στο μεταξύ πολλοί έχουν φύγει για την Ελλάδα και άλλες χώρες του εξωτερικού, υπάρχουν αρκετοί που επιστρέφουν και δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά.

Πόσοι όμως σήμερα οι Έλληνες της μειονότητας; Οι αριθμοί ήταν πάντα ένα ευαίσθητο ζήτημα. Από τα 3 εκατομμύρια των κατοίκων της Αλβανίας, υπολογίζεται ότι 150.000 ανήκουν στην ελληνική μειονότητα. Επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν. Στην απογραφή του 2000 η ελληνική μειονότητα είχε αποφασίσει καθολική αποχή δεν συμπεριλαμβάνονταν στο ερωτηματολόγιο η εθνικότητα, το θρήσκευμα, και η γλώσσα. Η αλβανική κυβέρνηση δέχτηκε σκληρή κριτική, από τον ΟΑΣΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης που είχε χρηματοδοτήσει την απογραφή. Η ελληνική μειονότητα ζητά να επαναληφθεί η απογραφή, η οποία είναι και συμβατική υποχρέωση της Αλβανίας, καθώς έχει συμπεριληφθεί ως όρος στο σύμφωνο σταθεροποίησης και σύνδεσης με την ΕΕ. Ο Σπύρος Ξέρας περιφερειάρχης Αργυροκάστρου καλεί την αλβανική κυβέρνηση «που έχει κάνει τελευταία μεγάλα ανοίγματα προς την Ελλάδα, να πάρει και αυτή την απόφαση και να κάνει μια απογραφή πληθυσμού».

Μία τέτοια απογραφή θα καταγράψει τα μέλη της ελληνικής μειονότητας και πέραν των περιοχών της λεγόμενης μειονοτικής ζώνης. Θα σπάσει στην πράξη την αυθαίρετα καθορισμένη μειονοτική ζώνη. Θα λύσει και τα προβλήματα εκείνων που εξ ανάγκης στο παρελθόν υποχρεώθηκαν να αποφύγουν την αναγραφή της ελληνικής καταγωγής τους και καταφεύγουν σήμερα στα δικαστήρια για να την ξανακερδίσουν.
Η απογραφή θα είναι και ένα χρήσιμο εργαλείο για τη χορήγηση της διπλής ιθαγένειας στα μέλη της ελληνικής μειονότητας μετά την πρόσφατη συμφωνία Αθήνας-Τιράνων.

Καυτό το θέμα της εκπαίδευσης
Αναχρονιστικά σχολικά βιβλία σε ψυχροπολεμικό κλίμα καλλιεργούν την εικόνα της Μεγάλης Αλβανίας και διδάσκονται μεταφρασμένα και στα σχολεία της μειονότητας. Ταυτόχρονα άνοιξε στη Χιμάρα το πρώτο ιδιωτικό, ελληνικό σχολείο μετά από 50 χρόνια.
Ο Θόδωρος Βεζιάνης, εκδότης της εφημερίδας «Το όραμα», λέει ότι είναι «απαράδεκτα» τα σχολικά βιβλία, διότι «γράφουν πως τα Γιάννενα είναι αλβανικά και κατοικούνται από Αλβανούς, όπως επίσης η Άρτα κλπ. Και τα βιβλία συνεχίζουν με τα εγκλήματα που έχουν κάνει οι Έλληνες στους Τσάμηδες. Πέρασαν 15 χρόνια και τίποτα δεν έγινε. Καλλιεργείται το μίσος και είναι σαν να βάζουμε τα παιδιά μας, το ελληνόπουλο να σκοτώνεται με το αλβανόπουλο».
Προβλήματα με τα σχολικά κείμενα υπήρχαν πάντα, αλλά το 2006 αποτελούν τουλάχιστον «αναχρονισμό», λέει ο Δημήτρης Κίκης, Υποδιευθυντής της Μέσης Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αργυροκάστρου. Και μας εξηγεί: «Τα κείμενα της ιστορίας και της γεωγραφίας καλλιεργούν την ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας. Αν θα πάρουμε τη γεωγραφία της όγδοης τάξης, είτε τη γεωγραφία του μεσαίου σχολείου, όπου διδάσκεται η γεωγραφία της Αλβανίας, θα δούμε ότι η Αλβανία θεωρείται η Μεγάλη Αλβανία, αρχίζοντας από το Κόσοβο, στα Σκόπια, και τις περιοχές της Ελλάδας. Όταν μιλάμε για τις γεωφυσικές συνθήκες, την οικονομία, τους κλάδους που έχουν σχέση με τη γεωγραφία, καλλιεργείται στο παιδί η ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας. Στην ιστορία καλλιεργείται στα παιδιά το μίσος εναντίον της Ελλάδας. Τα κείμενα αυτά διδάσκονται στα αλβανόπουλα και εφόσον μεταφράζονται στα ελληνικά διδάσκονται και στα ελληνόπουλα», καταλήγει ο κ. Κίκης.
Ακόμη και τα μεταφρασμένα, προβληματικά σχολικά βιβλία δεν έχουν φτάσει φέτος στα σχολεία, όπως μας λέει ο διευθυντής του σχολείου της Δερβιτσάνης, το μάθημα γίνεται «εκ των ενόντων». Έτσι κι αλλιώς στην πράξη οι δάσκαλοι παραλείπουν τις επίμαχες αναφορές, του βιβλίου, όπως ο Δημήτρης Κόρες στο Βρυώνι που διδάσκει σε μια τάξη ελληνόπουλων και μια τάξη Τσάμηδων που αποτελούν ένα μαχαλά του χωριού.
Πρόκειται για «τη διαιώνιση του μίσους» που δημιουργήθηκε σε άλλες εποχές και δεν έχει θέση σε σχολικά βιβλία της σημερινής εποχής, επισημαίνει ο Ορφέας Μπέτσης, δημοσιογράφος σε ομογενειακά έντυπα στο Αργυρόκαστρο. «Υπάρχει ένα κοινό πνεύμα στο πλαίσιο της ΕΕ και της ΟΥΝΕΣΚΟ για το ξεπέρασμα του εθνικού μίσους και της μισαλλοδοξίας στα σχολικά κείμενα», υπογραμμίζει ο κ. Μέτσης. «Παραβίαση αυτού ακριβώς του πνέυματος έχουμε στα σχολικά βιβλία. Διπλή δε είναι η προβοκάτσια, όταν τα σχολικά αυτά κείμενα επιβάλλονται και στην ελληνική μειονότητα. Επίσης αντιστρατεύονται και σε ένα κλίμα φιλίας με την Ελλάδα, με την οποία η Αλβανία λίαν συντόμως φιλοδοξεί να είναι μαζί στις δομές της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Πώς μπορεί μέσα στα σχολικά κείμενα, για τη γενιά που θα ζήσει μαζί με τους Έλληνες στην ευρωπαϊκή οικογένεια, να εμπεριέχονται πολλές φορές ανακριβείς και προκλητικές αναφορές;»
Η άλλη όψη του νομίσματος είναι η περίπτωση της Χιμάρας, η οποία δεν ανήκει στην αυθαίρετα προσδιορισμένη μειονοτική ζώνη. Από το φετινό σχολικό έτος λειτουργεί στη Χιμάρα το πρώτο ιδιωτικό, ελληνικό σχολείο. Ο πρόεδρος της ΟΜΟΝΟΙΑΣ Γιάννης Γιάννης υπογραμμίζει ότι πάγιο αίτημα της μειονότητας ήταν και είναι δημόσια παιδία στην ελληνική γλώσσα. Έγιναν προσπάθειες, έγινε και το πρώτο βήμα το Σεπτέμβριο που ανοίξαμε ένα ιδιωτικό σχολείο στη Χιμάρα. Με την κατανόηση και την υποστήριξη και της αλβανικής κυβέρνησης ανοίξαμε ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου οι μαθητές μαθαίνουν την ελληνική μητρική γλώσσα, για πρώτη φορά στη Χιμάρα μετά από 50 χρόνια».
Με το μοντέλο αυτό σπάσει η περιοριστική έννοια της μειονοτικής ζώνης και ανοίγονται οι δυνατότητες παροχής ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης και πέραν αυτής. Αντίστοιχα ιδιωτικά σχολεία λειτουργούν στην Κορυτσά, αλλά και στο Βορρά της Αλβανίας, στη Σκόδρα, αλλά και στα Τίρανα με το Αρσάκειο. Στα σχέδια είναι η επέκταση στο Αργυρόκαστρο και στους Άγιους Σαράντα, καθώς τα επισκέπτονται και πέραν των ελληνικής καταγωγής, αλβανοί πολίτες.
Συμπέρασμα: «και τούτο ποιήσαι κακείνο μή αφιέναι».

Ένα "διαφορετικό δείγμα γραφής": "Κοντά στο λαό ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες"
Ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος καταγράφει το έργο και μιλά για την πορεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας
Ένα βήμα από την κεντρική πλατεία των Τιράνων υπάρχει σήμερα ένα μεγάλο εργοτάξιο. Χτίζεται με γοργούς ρυθμούς ο νέος ορθόδοξος καθεδρικός ναός των Τιράνων δίπλα στα σημαντικότερα κτίρια της αλβανικής πρωτεύουσας. Το εμφανέστερο ίσως δείγμα της πορείας που έχει διανύσει η Οθρόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας τα 15 και πλέον χρόνια μετά την καθεστωτική αλλαγή, και η οποία δεν ήταν καθόλου γραμμική. Αποτέλεσμα της ακάματης προσπάθειας που κατέβαλε και καταβάλει ο προκαθήμενός της ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος. Όταν είχε πρωτοπάει στα Τίρανα, λέει στο μικρόφωνο της Ντόιτσε Βέλε, δεν είχε βρει ούτε ένα δωμάτιο. Με τη χάρη του Θεού, αυτή τη στιγμή η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας είναι μια πραγματικότητα», υπογραμμίζει ο κ. Αναστάσιος.

Στο διάστημα που μεσολάβησε, «δημιουργήθηκαν στελέχη, χειροτονήθηκαν 130 κληρικοί, συστάθηκε μία σύνοδος που αποτελείται σήμερα από έξι μέλη, οργανώθηκαν 400 περίπου ορθόδοξες κοινότητες, χτίστηκαν 140 νέοι ναοί, αναστηλώθηκαν 70 κατεστραμένα μνημεία και επισκευάστηκαν άλλοι 110 μικρότεροι ναοί». Ο κ. Αναστάσιος απαριθμεί: « 50 επίσης άλλα οικοδομήματα χτίστηκαν για να στεγάσουν την Αρχιεπισκοπή, μητροπόλεις, σχολεία, ξενώνες, εργαστήρια, άλλα ιδρύματα, τα οποία έχει ανάγκη η εκκλησία. Καταλαβαίνεται ότι και μόνο με αυτό το τεράστιο οικοδομικό έργο δώσαμε εργασία σε χιλιάδες ανθρώπους και χιλιάδες οικογένειες, εργασία και αξιοπρέπεια και βοηθήσαμε την όλη ανάπτυξη της οικονομίας της Αλβανίας, η οποία όλο αυτό το χρονικό διάστημα μπορούσε να μας δει ως τους καλύτερους επενδυτές».

Σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τα δικά της σχολεία, ένα εκκλησιαστικό λύκειο, εκκλησιαστική ακαδημία, έναν εκδοτικό οργανισμό, ραδιόφωνικό σταθμό. Παράλληλα με την ανασυγκρότηση της Εκκλησίας, ο κ. Αναστάσιος έδωσε ένα αισθητό παρόν στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας, αναπτύσσοντας ένα ευρύτατο κοινωνικό έργο.
Τεράστιο κοινωνικό έργο
Τα παραδείγματα είναι πολλά: εξαιρετικές υπηρεσίες προσφέρει το ιατρικό διαγνωστικό κέντρο στα Τίρανα με 24 ειδικότητες, σύγχρονο εξοπλισμό, εκπαιδευμένο προσωπικό και συμπληρώνεται με άλλα τέσσερα πολυιατρεία σε άλλες πόλεις που εξυπηρετούν περίπου 6000 ασθενείς το μήνα, βεβαίως, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ιδρύθηκαν τα πρώτα στην Αλβανία ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης, 15 νηπιαγωγεία, δύο δημοτικά, ένα τεχνικό λύκειο, ένα οικοτροφείο για μαθήτριες του λυκείου, καλύπτονται πλήρως τα έξοδα διατροφής και σπουδών για 200 περίπου παιδιά.
«Παρέμεινα κοντά στο λαό και στις πιό αντίξοες συνθήκες όταν όλοι ετοιμαζόντουσαν να φύγουν. Και στις πιο σκληρές δοκιμασίες της χώρας αγωνιζόμενος πάντα για την καταλαγή και την αδελφική συνεργασία μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων και μεταξύ των γειτονικών χωρών. Ο ρόλος μου ήταν ρόλος συμφιλιώσεως και καταλαγής».
Συνεπείς στις βασικές ιδέες του δυτικού πολιτισμού
«Γενικότερα όμως το θέμα του θρησκευτικού φανατισμού στην εποχή μας είναι πολύ σύνθετο. Και να μήν φανταζόμαστε ότι είναι μονόπλευρο. Ο φανατισμός μπορεί να υπάρξει κάθε θρησκευτικό περιβάλλον. Και στη χριστιανική ιστορία έχουμε περιπτώσεις φανατισμού. Οι σταυροφορίες δεν ήταν αθώες. Τώρα μάλιστα στη σύγκρουση που ζούμε σήμερα, πολύ συχνά αυτό το σύνδρομο των σταυροφοριών χρησιμοποιείται προπαγανδιστικά είτε συνειδητά, είτε υποσυνείδητα, ότι δηλαδή ‘βλέπουν μια καινούρια σταυροφορία της Δύσεως και αμύνονται’. Βεβαίως και αυτό είναι μια πολύ μεγάλη απλούστευση. Αλλά από την άλλη πλευρά θα ήταν λάθος να δούμε όλους αυτούς οι οποίοι δείχνουν μια τέτοια συμπεριφορά, χωρίς να δούμε τη δική μας την ευθύνη, δηλαδή την ευθύνη της Δύσεως. Οταν η Δύση δεν είναι δίκαια στους τρόπους με τους οποίους παίρνει αποφάσεις για ορισμένους λαούς υπάρχει μια αντίδραση, πολλές φορές πιό υπερβολική από αυτή που φανταζόμαστε. Άρα στην προσπάθεια αυτή τη σημερινή, για να μπορέσει να καταλαγιάσει αυτός ο φανατισμός, δεν πρέπει να λέμε μόνο στους άλλους τί πρέπει να κάνουν, αλλά πρέπει να αρχίσουμε από τους εαυτούς μας. Να είμαστε εμείς πιο συνεπείς στις ιδέες αυτές που θεωρούμε ότι είναι βασικές ιδέες του δυτικού πολιτισμού, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης. Οχι επιλεκτικά, ό,τι βολεύει εμάς, αλλά να δείχνουμε ότι είναι αληθινά έτσι».
Συνέντευξη: Γιώργος Παππάς © Deutsche Welle.