- guardian.co.uk,
Ramiz Alia, who has died aged 85, was Albania's last communist ruler and the architect of his country's perestroika. He became leader of the tiny, impoverished Balkan state – with a population of 3 million people – following the death in 1985 of the dictator Enver Hoxha, who had been in office since the end of the second world war.
The transfer of power had effectively begun in the early 1980s, with Alia sharing the ceremonial and public duties of leadership with Hoxha, who was increasingly incapacitated by illness. Hence, two days after Hoxha's death, Alia was made first secretary of the Party of Labour of Albania (PLA, the Albanian communist party) and his country's leader. Although he wished to convey a sense of continuity, Alia's government began gradually to distance itself from the Hoxha legacy which, deeply rooted in Stalinism, had forged a lonely path for Albania.
Alia's background as a technocrat and industrial manager fitted him for an attempt to revitalise the flagging economy and plan the increases in productivity that were supposed to underpin a projected growth in living standards. He was particularly concerned at what he perceived as the culture of mediocrity that characterised all aspects of Albanian society and, thanks to his initiative, the first attempts were taken towards encouraging open public criticism.
As the Albanian leadership watched the popular movements in eastern Europe pressing for change, it became increasingly obvious that the PLA could not expect to hold on to its monopoly of power. The rapid fall of the regime in Romania in 1989, and more particularly the sight of Nicolae Ceausescu's bullet-riddled body, signalled to Alia that the Albanian regime's survival rested on an immediate end to the old policy of international isolation and self-sufficiency. There followed cautious attempts at liberalisation. A more flexible foreign policy led to improved relations with a number of European countries, yet the grim political prisons and forced labour camps remained fully occupied.
After 45 years of dictatorship, the pent-up anger, frustration and despair felt by Albanians at the slow pace of reform exploded in demonstrations and strikes during the spring of 1990. Alarmed by the growing unrest, Alia hesitantly agreed to legalise independent political parties. The formation of the Democratic Party of Albania (DP), the first legal opposition party since before the second world war, was announced in December 1990. Nevertheless, Alia continued to reject the idea of a multiparty electoral system.
The beginning of 1991 saw the country in the grip of strikes by workers and students, who demanded the removal of Hoxha's name from the university, and an end to the compulsory study of Marxist-Leninist theory. That February, security forces attempted to disperse thousands of protesters as they pulled down the statue of Hoxha in Tirana's main square. Alia denounced the demonstrators as vandals, but agreed to call a general election that March.
Despite the overall victory of the PLA in Albania's first multiparty elections for six decades, the opposition won all the urban constituencies. Alia himself suffered a humiliating defeat, winning only 36% of the votes cast in his Tirana constituency. Although he was seen by many as the motivating force behind the reforms, and even non-communists credited him with resisting the pressure from conservatives within the PLA to halt the reform process, it seems that he remained severely compromised by his close relationship with Hoxha.
Following the elections, Alia was elected president of Albania, whereupon he resigned as first secretary of the PLA, in accordance with a new constitutional amendment which prevented the president from holding office in a political party. He also resigned from the politburo and the central committee of the PLA.
The new government, however, faced immense problems amid a fast disintegrating economy, with inflation running at around 260% a month and more than 70% of the workforce idle. As economic and political life came close to a standstill, Alia realised that his last chance to enforce authority had passed. The PLA was disintegrating and, more importantly, the psychological will to hold on to power had gone. Under pressure from the opposition, Alia agreed to hold elections. On 22 March 1992, the DP finally swept to a landslide victory.
Born in the northern town of Shkodër, of Muslim parents, Alia joined the Communist party in 1943, playing a minor part in the partisan resistance against the occupying Italians. In 1948 he was elected to the central committee and, after studying in the Soviet Union, became a candidate member of the politburo in 1956, and subsequently a full member.
He began his rise as an administrator and technical expert on the early industrialisation programmes, an unassuming presence below the Hoxha inner circle. As education minister, he accompanied Hoxha on the latter's first visit to China in 1956, and was at Hoxha's last meeting with Nikita Khrushchev, in Moscow in 1960, which culminated in a break with the Soviet Union.
A small man of modest appearance and pleasant manners, Alia had none of the cheap charisma of Hoxha. He managed to survive the many ruthless party purges by exhibiting total loyalty to Hoxha and learning to keep a low profile on controversial issues.
Following its break with China in 1978, Albania was forced to follow a policy of maximum self-sufficiency, relying solely on internal manpower and material resources. The country retreated into almost total seclusion, forgotten behind its formidable, lonely mountains, its people reduced to a degree of ideological and political isolation for which there is hardly any modern parallel, and which endured until Hoxha's death.
After the DP victory of 1992, Alia resigned from the presidency and was replaced by Sali Berisha. A spirit of dogmatism and revenge rather than reconciliation emerged as Berisha set about gagging his political opponents. Alia was put under house arrest, accused of corruption and violating the freedoms and rights of citizens. In 1994, following a lengthy trial, he was sentenced to nine years in prison, only to be released a year later during an amnesty to appease the opposition. He was rearrested shortly afterwards, this time accused of genocide. He was alleged to have given orders to shoot people who were trying to escape over the Albanian border in 1990-91. Alia later complained that he had lived "without salary and without pension" since his resignation. "I could have caused another Tiananmen in Tirana. I have never liked blood. I did my best in difficult conditions."
In March 1997 he walked free from prison during the chaos resulting from the collapse of pyramid investment schemes which had spread throughout Albania. He left the country immediately to join his family in France. Although he returned to Albania that December, he stayed out of active politics. He continued, however, to write articles and appear at social events in Tirana, becoming respected as an elder statesman by both the left and right of Albanian society.
He is survived by his wife, a son and two daughter
In Albanian
Ramiz Alia, që vdiq në moshën 85-vjeçare, ishte sundimtari i fundit i Shqipërisë komuniste dhe arkitekti i perestrojkës vendit të tij. Ai u bë udhëheqës i shtetit të vogël e të varfër të Ballkanit - me një popullsi prej 3 milion banoresh - pas vdekjes në vitin 1985 të diktatorit Enver Hoxha, i cili kishte qenë në detyrë që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore.
Transferimi i pushtetit kishte filluar në mënyrë efektive që në fillim të viteve 1980, me ndarjen e detyrave ceremoniale dhe publike të udhëheqjes me Hoxhën, i cili ishte gjithnjë e më i paaftë për shkak të sëmundjes. Për këtë arsye, dy ditë pas vdekjes së Hoxhës, Alia u bë sekretar i parë i Partisë së Punës së Shqipërisë (PPSH, partia komuniste shqiptare) dhe kreu i vendit të tij. Edhe pse ai dëshironte të përçonte ndjenjën e vazhdimësisë, qeveria Alia filloi gradualisht të distancohet nga trashëgimia e Hoxhës që, e rrënjosur thellë në stalinizëm, kishte futur Shqipërinë në një rrugë të vetmuar.
Formimi i Alisë si një teknokrat dhe menaxher industrial e shtyu atë drejt një përpjekjeje për të rigjallëruar ekonominë e lodhur dhe të planifikonte rritjen e produktivitetit që parashikohej të sillte një rritje në standardet e jetesës. Ai ishte i shqetësuar veçanërisht për atë që perceptohej si kultura e mediokritetit që karakterizonte të gjitha aspektet e shoqërisë shqiptare dhe, në sajë të iniciativës së tij, u ndërmorën përpjekjet e para në drejtim të nxitjes së kritikës së hapur publike.
Ndërsa udhëheqja shqiptare shikonte lëvizjet popullore në Europën Lindore, të ngutshme për ndryshim, u bë gjithnjë e më e qartë se PPSH nuk mund të priste për të mbajtur në monopolin e saj të pushtetit. Rënia e shpejtë e regjimit në Rumani në vitin 1989, dhe më në veçanti pamjet e trupit plumb-mbushur të Nikola Çausheskut, i lanë të nënkuptonte Alias se mbijetesa e regjimit shqiptar mbetej tek dhënia fund e politikës së vjetër të izolimit ndërkombëtar dhe vetë-mjaftueshmërisë. Pasuan përpjekje të kujdesshme për liberalizim. Një politikë e jashtme më fleksibile çoi në përmirësimin e marrëdhënieve me një numër vendesh evropiane, por burgjet politike dhe kampet e zymtë të punës së detyruar mbetën të mbushur plot.
Pas 45 viteve të diktaturës, ndrydhja, zemërimi, frustrimi dhe dëshpërimi të ndiera nga shqiptarët në ritmin e ngadaltë të reformave, shpërthyen në demonstrata dhe greva gjatë pranverës së vitit 1990. I alarmuar nga trazirat në rritje, Alia pranoi me ngurrim legalizimin e partive të pavarura politike. Formimi i Partisë Demokratike të Shqipërisë (PD), partia e parë opozitare ligjore që para Luftës së Dytë Botërore, u njoftua në dhjetor 1990. Megjithatë, Alia vazhdoi të kundërshtojnë idenë e një sistemi shumëpartiak zgjedhor.
Fillimi i 1991 gjeti vendin në kthetrat e grevave të punëtorëve dhe studentëve, të cilët kërkonin heqjen e emrit të Hoxhës nga universiteti, si dhe heqjen e studimit të detyrueshëm të teorisë marksiste-leniniste. Në shkurt të të njëjtit vit forcat e sigurimit u përpoqën të shpërndanin mijëra protestues ndërsa ata hidhnin poshtë statujën e Hoxhës në sheshin kryesor të Tiranës. Alia denoncoi demonstruesit si vandalë, por ra pranoi të thërriste zgjedhjet e përgjithshme që marsit.
Megjithë fitoren e përgjithshëm të PPSh-së në Shqipëri në zgjedhjet e para shumëpartiake pas gjashtë dekadash, opozita fitoi të gjitha zonat urbane. Alia personalisht pësoi një humbje poshtëruese, duke fituar vetëm 36% të votave të hedhura në zonën e tij në Tiranë. Edhe pse ai ishte parë nga shumëkush si forca motivuese pas reformave, dhe madje edhe jo-komunistët i njihnin meritat e tij për rezistencë ndaj presionit të konservatorëve brenda PPSh-së për të ndalur procesin e reformës, duket se imazhi i tij u kompromentua rëndë nga marrëdhëniet e tij të ngushta me Hoxhën.
Pas zgjedhjeve, Alia u zgjodh president i Shqipërisë, dha dorëheqjen si sekretar i parë i PPSh-së, në përputhje me një amendament të ri kushtetues që pengonte presidentin të mbante edhe poste në një parti politike. Ai gjithashtu dha dorëheqjen nga Byroja Politike dhe Komiteti Qendror i PPSh-së.
Qeveria e re, megjithatë, u përball me probleme të mëdha, me një ekonomi në degradim të shpejtë, me një inflacion që shkonte me rreth 260% në muaj dhe më shumë se 70% të fuqisë punëtore të papunë. Ndërsa jeta ekonomike dhe politike shkonte drejt një pushimi të plotë, Alia e kuptoi se shansin e tij të fundit për të zbatuar autoritetin e kishte humbur. PPSh ishte copëzuar dhe, më e rëndësishmja, dëshira psikologjike për ta mbajtur në pushtet kishte shkuar. Nën presionin e opozitës, Alia pranoi mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme. Më 22 mars 1992, PD-ja më në fund mori një fitore bindëse.
Pas zgjedhjeve, Alia u zgjodh president i Shqipërisë, pas së cilës ai dha dorëheqjen si sekretar i parë i PPSH, në përputhje me një amendament të ri kushtetues që pengoi presidentin nga mbajtja e posteve në një parti politike. Ai gjithashtu dha dorëheqjen nga Byrosë Politike dhe Komitetit Qendror të PPSH.
Lindur në qytetin verior të Shkodrës, me prindër myslimanë, Alia u bashkua me Partinë Komuniste në vitin 1943, duke luajtur një pjesë të vogël në rezistencë partizane kundër pushtuesve italianë. Në vitin 1948 ai u zgjodh në komitetin qendror dhe, pasi studioi në Bashkimin Sovjetik, u bë kandidat për anëtar i Byrosë Politike në vitin 1956, dhe më pas një anëtar i saj me të drejta të plota.
Ai filloi të rritet si administrator dhe ekspert teknik në programet e hershme të industrializimit, një prani i thjeshtë nën rrethin e ngushtë të Hoxhës. Si ministër i arsimit, ai shoqëroi Hoxhën në vizitën e parë të këtij të fundit në Kinë në vitin 1956, dhe ka qenë në takimin e fundit të Hoxhës me Nikita Hrushovin, në Moskë në vitin 1960, e cila arriti kulmin me prishjen me Bashkimin Sovjetik.
Një burrë i vogël në paraqitje modeste dhe sjellje të këndshme, Alia nuk kishte asnjë nga karizmën e Hoxhës. Ai arriti të mbijetojë në Parti edhe pas shumë spastrimet të pamëshirshme duke demonstruar besnikëri të plotë ndaj Hoxhës dhe duke mbajtur një profil të ulët në çështjet e debatueshme.
Pas prishjes me Kinën në vitin 1978, Shqipëria u detyrua të ndiqte një politikë të vetë-mjaftueshmërisë maksimale, duke u mbështetur vetëm në burimet të brendshme njerëzore dhe materiale. Vendi u tërhoq në izolim pothuajse total, u harrua pas maleve të frikshme dhe të vetmuara, populli i tij u derua të pranonte një shkallë izolimi ideologjik dhe politik, që vështirë se mund t’i gjesh një paralele moderne, dhe që zgjati deri në vdekjen e Hoxhës.
Pas fitores së PD-së në vitin 1992, Alia dha dorëheqjen nga presidenca dhe u zëvendësua nga Sali Berisha. Një shpirt i dogmatizmi dhe hakmarrjeje më shumë se pajtimi mori jetë kur Berisha vendosi shkatërrimin e kundërshtarëve të tij politik. Alia u vu në arrest shtëpie, i akuzuar për korrupsion dhe shkelje të lirive dhe të drejtave të qytetarëve. Në vitin 1994, pas një gjykimi të gjatë, ai u dënua me nëntë vjet burg, për t’u liruar vetëm një vit më vonë me një amnisti për të qetësuar opozitën. Ai u arrestua menjëherë më pas, këtë herë i akuzuar për gjenocid. Ai u akuzua se kish dhënë urdhër të qëllonin njerëzit që ishin duke u përpjekur të kalonin përtej kufirit shqiptar në 1990-91. Alia më vonë u ankua se ai kishte jetuar pa marrë “as rrogë dhe as pension" që pas dorëheqjes së tij. "Unë mund të kisha shkaktuar një tjetër Tiananmen në Tiranë. Kurrë nuk më ka pëlqyer gjaku. Bëra më të mirën në kushte të vështira”.
Në mars 1997 ai doli i lirë nga burgu gjatë kaosit që solli rënia e skemave piramidale të investimit që ishin përhapur në mbarë Shqipërinë. Ai u largua nga vendi menjëherë për t'u bashkuar me familjen e tij në Francë. Sidoqoftë ai u kthye në Shqipëri që dhjetor të të njëjtit vit, por qëndroi jashtë politikës aktive. Ai vazhdoi, megjithatë, të shkruante artikuj dhe të shfaqej në evenimentet shoqërore në Tiranë, duke u respektuar nga të majtë dhe të djathtë të shoqërisë shqiptare si një burrë shteti plak.
No comments:
Post a Comment