Ευάγγελος Ζάππας
Ο Ευάγγελος Ζάππας (1800–1865) ή Ευαγγέλης Ζάππας ήταν ένας Έλληνας επιχειρηματίας, φιλάνθρωπος και εθνικός ευεργέτης. Πρωτοστάτησε και έπαιξε κύριο ρόλο στην αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων.
Βιογραφία
Γεννήθηκε στο χωριό Λάμποβο στην Βόρεια Ήπειρο (σημερινή Αλβανία) το 1800. Ήταν ο νεότερος γιος του Βασίλη Ζάππα, έμπορος από τους σημαντικούς της περιοχής και της Σωτηρίας, το γένος Μέξη. Το χωριό ανήκε στην επαρχία Τεπελενίου, πατρίδα του Αλή Πασά. Ο Ευαγγέλoς, σε ηλικία 13 ετών, στρατολογήθηκε απ τον Αλή Πασά και στάλθηκε φρουρός σε ένα φρούριο κοντά στα Γιάννενα. Με τη συμμαχία των Σουλιωτών με τον Αλή, ο Ζάππας βρέθηκε στο στρατόπεδο του Αγώνα και μεταπήδησε στην εξουσία του Μάρκου Μπότσαρη. Έγινε, μάλιστα, υπασπιστής και τον ακολούθησε. Μετά το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη, ο Ευαγγέλης Ζάππας πολέμησε με τον Κωνσταντίνο Μπότσαρη, αδερφό του ήρωα, και στη συνέχεια με τον στρατηγό Νικόλαο Ζέρβα, τον Λάμπρο Βέικο, τον Γκούρα, με συναγωνιστή τον Μακρυγιάννη, τον Νοταρά και τον Πανουργιά. Το 1824, έγινε ταξίαρχος και διοίκησε τα Βλαχοχώρια των Σαλώνων. Σύμφωνα με άλλες πηγές, πολέμησε με τον Καραϊσκάκη, τον Κολοκοτρώνη και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Στο τέλος της επανάστασης αρνείται την χρηματική αποζημίωση για τους ήρωες της Επανάστασης και μεταναστεύει στο Βουκουρέστι το 1831. Η περιοχή αυτή των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών είχε την περίοδο εκείνη μεγάλη ελληνική παράδοση, από την εποχή που η Υψηλή Πύλη διόριζε Φαναριώτες στις διοικητικές θέσεις. Ο Ζάππας εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. Η κοινωνικοοικονομική δομή της περιοχής χαρακτηριζόταν από την ισχνότητα αστικών κέντρων και τα μεγάλα κτήματα. Ο Ζάππας εντάχθηκε στην τοπική κοινωνία χρησιμοποιώντας ένα εκλεπτυσμένο σύστημα δημοσίων σχέσεων. Φρόντισε να εξοικειωθεί με τους άρχοντες και τους ηγούμενους των ελληνικών μοναστηριών οι οποίοι διαχειρίζονταν τα μοναστηριακά κτήματα. Ο Ζάππας ακολούθησε την τακτική και άλλων Ελλήνων, νοίκιασε και εκμεταλλεύτηκε μοναστηριακά κτήματα στην περιοχή της Γιαλόμιτζας, κοντά στο Βουκουρέστι. Σε τρεις περίπου δεκαετίες απέκτησε τεράστια περιουσία και αντίστοιχα εισοδήματα. Η μακροχρόνια απουσία του Ευαγγέλου απ' την Ελλάδα και το ρίζωμα του στη βλαχική κοινωνία δημιούργησε περιπλοκές στην έκφραση της εθνικής του συνείδησης. Η διάθεση του ήταν να ευεργετήσει και τις δύο πατρίδες του.
Ο κύριος αποδέκτης των ευεργεσιών του ήταν η Ελλάδα. Η πιο εντυπωσιακή εκδήλωση της προσφοράς του Ευαγγέλου προς την Ελλάδα ήταν το εγχείρημα αναβίωσης των Ολυμπιακών αγώνων. Ο Ευάγγελος Ζάππας, μαζί με τον εξάδελφό του Κωνσταντίνο Ζάππα τιμούνται ως εθνικοί ευεργέτες από το 1859, όταν ιδρύθηκαν τα "Νέα Ολύμπια", έκθεση γεωργική, τεχνική και βιομηχανική που ορίστηκε να πραγματοποιούνται ανά τετραετία (στο "Ζάππειο"). Το 1863 ο Ευαγγέλης προσβλήθηκε από ψυχική νόσο. Ο Έλληνας Γενικός Πρόξενος στο Βουκουρέστι χαρακτηρίζει την αρρώστια του ως "φρενιτίαση" ή κάποιου είδους "μονομανία". Ο Ευαγγέλης Ζάππας πέθανε στις 19 Ιουνίου του 1865 στο Μπροστένι, και ο ξάδερφος του Κωνσταντίνος στις 20 Ιανουαρίου του 1892 στο Μάντον της Γαλλίας. Ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας τους το διέθεσαν για κοινωφελείς και εθνικούς σκοπούς στην ιδιαιτέρα πατρίδα τους. Συγκεκριμένα, ίδρυσαν εκπαιδευτήρια στο Λάμποβο, την Πρεμετή, τη Νίβανη, το Δέλβινο και τη Δρόβιανη [1].
Οι Ζάππειοι αγώνες
Το 1856 έγραψε στο βασιλιά Όθωνα προσφέροντας 400 μερίσματα της Εθνικής Ατμοπλοΐα ώστε τα κέρδη να χρησιμοποιηθούν για την ίδρυση των Ολυμπιακών αγώνων, την Ολυμπιάδα και για τα βραβεία των νικητών των αγώνων. Το 1859 κατάφερε να αναβιώσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε μια πλατεία της Αθήνας. Το 1865 πέθανε αφήνοντας ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, που χρηματοδότησαν τους αγώνες του 1870 και 1875 που πραγματοποιήθηκαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο που επίσης αναστύλωσε [2].Οι Ζάππειοι αγώνες του 1859, 1870 και 1875 ήταν επίσης διεθνείς αφού συμμετείχαν αθλητές από την Ελλάδα και από την Οθωμανική αυτοκρατορία [3].Ο Ζάππας αναβιώνοντας τους Ολυμπιακούς Αγώνες για πρώτη φορά από την Αρχαιότητα, έθεσε τη βάση για τους μεγάλους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. από το βαρώνο Πιέρ ντε Κουμπερτέν και τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή που ιδρύθηκε το 1894. Ο Ζάππας επίσης χρηματοδότησε τη δημιουργία του Ζαππείου μεγάρου που χρησιμοποιήθηκε για τους αγώνες ξιφασκίας στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896 και ως κέντρο τύπου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
Αναφορές
- ↑ [1] [νεκροί σύνδεσμοι]
- ↑ The Modern Olympics - A Struggle for Revival. The Johns Hopkins University Press. 1996. ISBN 0-8018-5374-5.
- ↑ (στα Greek) Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, Ζάππειο 1888-1988. Economic Ministry of the Olympic Committee and Legacy at the Zappeion Megaro. 1988.
Πηγές
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Αι διαθήκαι Ευαγγέλη και Κωνσταντίνου Ζαππα, Αθήνα, 1930.
Vangjel Zhapa, njeriu që ringjalli lëvizjen olimpike në botën moderne
Shqiptari i harruar që e la me testament amanetin “Koka të më varroset në Athinë, trupi në Shqipëri”.
Në prag të Lojërave Olimpike “Londër 2012″, në fshatin Labovë të Komunës Odrie në rrethin e Gjirokastrës është ndezur Flaka Olimpike për të përkujtuar rilindësin e Lojërave Olimpike, bamirësin dhe filantropin e njohur shqiptar, Vangjel Zhapa.
Flaka Olimpike është marrë prej një grupi të lëvizjes olimpike nga rrënojat e qytetit antik 2300-vjeçar të Antigonesë. Në vijim të traditës olimpike që simboli i saj, flaka olimpike, duhet të ndizet në një vend historik dhe në respekt të themeluesit dhe donatorit të parë të Lojërave Olimpike moderne flaka simbolike u përcoll për në rrënojat e shtëpisë në vendlindje në fshatin Labovë e Odries dhe që për ndër të tij prej më shumë se 100 vjet ka marrë emrin Labova e Zhapës.
Të harruara për më shumë se 1500 vjet Lojërat Antike Olimpike u rikthyen, apo rizgjuan nga harresa shekullore, nga filantropi shqiptar, Vangjel Zhapa, pasuria e të cilit mbështetur në testamentin e Zhapës, administrohet edhe sot nga një fondacion në Athinë i njohur si Fondacioni i Zhapës.
Kreu i shoqatës ODRIA pohon se Komiteti Olimpik i Greqisë dhe Komiteti Olimpik Botëror, nuk iu përgjigjën kërkesës së tyre që flaka simbolike për çeljen e Lojërave Olimpike të Londrës, duke u nisur si tradicionalisht nga Athina, të kalonte edhe në vendlindjen e këtij shqiptari të njohur për kontributin e tij në ringjalljen e lëvizjes olimpike në botë, pra në Labovën e Zhapës dhe më pas të mbërrinte në Londër.
Por, me sa duket edhe Komiteti Olimpik Shqiptar ka përgjegjësinë e tij pse ka heshtur dhe po hesht për këtë fakt historik.
Lidhur me këtë, vetë kreu i shoqatës kulturore “Odria”, Thanas Meksi thotë se: “Ne si shoqatë e vendlindjes së Vangjel Zhapës kërkuam që flaka simbolike olimpike që u ndez në Olimpia të Greqisë të vinte edhe në fshatin e tij të lindjes. Nuk jam i sigurt se çfarë ndodhi që Komiteti Olimpik Grek dhe ai botëror e nisën stafetën e Flakës Olimpike nga Athina drejtpërdrejt në Londër. Këto janë probleme të forumeve ndërkombëtare dhe të shteteve. Por ne menduam që me këtë ndezje dhe stafetë simbolike që bëmë, duke e marrë flakën nga Antigoneja e lashtë, synojmë të sensibilizojmë opinionin kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar për të mos harruar se ky personalitet me kontribut në ringjalljen e lëvizjes olimpike në botë ka lindur këtu në Labovën e tij të Zhapës”.
Vangjel Zhapa, ky bamirës i madh me kontribute në Greqi, Rumani, Bullgari, pak është i njohur dhe i vlerësuar në vendlindjen e tij në Shqipëri. Ndonëse ai është rilindësi i lojërave olimpike antike apo ndryshe themeluesi i Lojërave Olimpike Moderne, njëkohësisht ai është edhe një rilindës i kulturës shqiptare, pasi në testamentin e tij historik ka një numër të madh kushtesh për zhvillimin e arsimit në Labovë dhe në të gjithë krahinën e Rrëzës së Odries. Sikurse është bërë e ditur nga mediat gjatë fushatave promocionale olimpike prej kohësh statusin e themeluesit ia kanë atribuuar e trashëguar padrejtësisht vetëm një filantropi francez, ndërkohë që faktet historike flasin ndryshe. Ka qenë një dualitet kontributesh, por që për shkak të heshtjes se pamotivuar edhe nga atdheu i Zhapës, sa duket ka lënë në heshtje të plotë themeluesin dhe sponsorin e vërtetë të Lojërave Olimpike Moderne labovitin e shquar, Vangjel Zhapa.
Mirëpo siç ndodh shpesh, atë që nuk e bëjnë qeveritë dhe institucionet e bëjnë vetë njerëzit e thjeshtë. Në fshatin e tij të lindjes, pishtarin olimpik e mbajti ish-futbollisti i njohur labotit, Kristaq Ciko. Shoqëruar nga fëmijë dhe qindra banorë të zonës, flaka olimpike u përcoll në pishtarin e vendosur në oborrin e kishës së fshatit që ka emrin e nënës së tij “Papandia”, pranë së cilës ndodhet varri dhe prehen eshtrat e Vangjel Zhapës dhe bashkëpunëtorit dhe kushëririt të tij të parë, Konstandin Zhapa.
Sipas burimeve historike serioze, në vitin 1856, Vangjel Zhapa i drejton mbretit të Greqisë një propozim, për rilindjen e olimpizmit modern në djepin e vjetër të origjinës së tyre në Greqi. Sipas këtyre burimeve, Zhapa dha si dhuratë 3000 napolona flori dhe 400 aksione që posedonte në një shoqëri lundrimi në Rumani. Mbreti Othon, në gusht 1856 publikon dekretin mbretëror ku mishërohet edhe konkretizimi i nismës së bamirësit labovit, ndërkohë që në nëntor të vitit 1859, realizohet çelja e parë e manifestimeve olimpike moderne.
Vangjel Zhapa njihet si një ndër ballkanasit që në atmosferën e marrëdhënieve feudale që mbizotëronin në gadishull ai përqafoi marrëdhëniet kapitaliste dhe vuri një pasuri të madhe. Aktiviteti i tij ekonomik shtrihet në disa shtete ballkanike si në atë të Rumanisë, Greqisë, Shqipërisë, Bullgarisë dhe Turqisë. Me gjithë kontributin e madh në zhvillimin kulturor shqiptar, grek, rumun, bullgar dhe turk, për periudhën kur jetoi e zhvilloi aktivitetin e tij ekonomik, kulturor dhe bamirës, filantropi Zhapa nuk ka marrë asnjë vend në mesin e personaliteteve të vendit të tij të origjinës në Shqipëri. Mandej edhe shtëpia e tij në qendër të Labovës, një vepër e përkryer arkitekturore, është lënë krejt e braktisur. Kreu i Komunës së Odries, Kristaq Zharkalli, lidhur me këtë monument thotë se “Është një vepër monumentale e braktisur nga të gjitha qeveritë që janë ndërruar njëra pas tjetrës, që nga koha e qeverisë së diktaturës. “Askujt nuk i kishte shkuar nëpër mendje për ta vlerësuar këtë vepër monumentale. Meqenëse është edhe 100-vjetori i themelimit të shtetit shqiptar dhe po bëhet një farë pune për vlerësimin e figurave historike, ndoshta i pari që duhej të renditej në vlerësimin e jetës dhe të kontributit që ka dhënë për vendin e tij, është edhe Vangjel Zhapa dhe gjëja me e pakët që mund të bëhej do të ishte kontributi për restaurimin e kësaj vepre, me rëndësi historike, kulturore, muzeore dhe turistike”.
Mësojmë se vetëm ish-shkolla në mes të fshatit që ka qenë ndërtuar prej Zhapës dhe ka shërbyer si shkollë e parë shqipe para më shumë se 120 vjetëve është shpallur monument kulture. “Ndërkohë që është fakt i njohur historik që Vangjel Zhapa meriton të kujtohet për çeljen e më shumë se 120 shkollave brenda territorit shqiptar, ku mësohej krahas greqishtes edhe shqipja. Ndërkaq, emri i tij nderohet në nivel europian mes filantropëve më të mëdhenj të të gjitha kohërave”, thotë mësuesi veteran, Aleks Zhapa, pasardhës i fisit të Vangjel Zhapës. Testamenti i njohur i V. Zhapës me një sërë amendamentesh është respektuar deri pak vite pas çlirimit, më pas gjithçka u harrua.
Interesimit të bashkëfshatarëve dhe shoqatës ende i përgjigjet me heshtje, ndërkohë që me pasurinë e tij të administruar me testament në Greqi bëhen ende investime veçanërisht në fushën e bursave, në fushën e arsimit dhe të kulturës. “Vangjel Zhapa dhe sivëllai i tij, Konstandini, kanë qenë njerëz të veçantë, kapitalistë, ekonomistë dhe biznesmenë të suksesshëm që arritën të ndërtonin vetëm me punën, mendjen dhe kapitale e tyre përrallore, vepra që i shërbyen gjithë njerëzimit. Janë bërë përpjekje për ta zbatuar testamentin e tij, por edhe këtu si kudo mungon interesimi i bazës kryesore, pra në rruge zyrtare”, thotë një tjetër pasardhës i fisit Zhapa.
Disa nga pikat e testamentit të tij përfshinin pa dyshim vëmendje dhe investime për fshatin e tij të lindjes, Labovën, thotë Koço Lani, banori më i vjetër i Labovës.
Sipas plakut të moçëm, Koço Lani, në këtë testament përfshihej: “Ngritja e shkollës, rroga e arsimtarëve, pagesa e librave të nxënësve, rroga e punonjësit fetar të kishës, mirëmbajtja e rrugëve dhe shërbimi mjekësor. Por ajo që është porosia më interesante brenda këtij testamenti ishte një pikeë që kishte të bënte me dhënien e prikës për martesë për të gjitha vajzat jetime nga nëna ose babai, prikë kjo që sipas testamentit shkonte deri në 100 napolona flori”. Interesante sipas tij ishte edhe një porosi tjetër e këtij testamenti që kishte të bënte me vete atë pas vdekjes.
”Zhapa është shqiptari i dytë i njohur në histori që trupi i prehet në dy shtete. I pari ishte Ali Pashë Tepelena, por vendimi për të u mor nga Sulltani, i cili kokën e Pashait e kërkoi në Stamboll dhe trupi u la në Janinë. Ndërsa Vangjel Zhapa, ky shqiptar i harruar, e la me testament që koka t’i varrosej në Athinë dhe trupi në vendlindje, Labovë”, përfundon rrëfimet xha Koçoja. Sidoqoftë vetëm çështja e dinjitetit të tij, për kontributin në ringjalljen e Lojërave Olimpike Antike ende vijon të mbetet pezull për shkak të indiferencave të pamotivuara nga të gjithë.
No comments:
Post a Comment