Orientalisti Enis Sulstarova, e emerton ndryshe ate qe Davutogllu e ka quajtur doktrinë “neo-osmane”-ose " I zoti e jep Tellalli se jep"

Islami është një fe e shqiptarëve, jo më pak se krishterimi. Ne duhet të ruhemi që të mos mbillet mes shqiptarëve fara e urrejtjes fetare, jo vetëm nga turqit, por nga të gjithë ata të huaj që nuk duan që shqiptarët të bëhen bashkë si subjekt politik, por të mbeten të përçarë nën flamujt e fesë, krahinës, kreut etj.
Neo-otomanizmi si mendim, si rrymë, si frymë, por edhe si shqetësim ngre krye herë pas here në shtypin e shkruar, interpretuar kryesisht nga historianë apo analistë. Pse mendoni se ka një herë zhurmë e një herë heshtje rreth kësaj ‘shfaqjeje’?
Nuk e di se çfarë kuptoni në këtë rast me “neo-otomanizëm”, sepse në shtypin tonë ka një pështjellim terminologjik, edhe pse shumë më pak mendim të mirëfilltë. Për vete, fantazmën e rikthimit të Perandorisë Osmane, atë që Kadareja dhe të tjerë e quajnë “haxhiqamilizëm”, e kam konsideruar si një variant të ligjërimit të orientalizmit. Orientalizmi ka për subjekt folësin “evropian” që etiketon Orientin si burimin e fatkeqësisë për shqiptarët. Sigurisht që kemi të bëjmë me një thjeshtim dhe esencializim, me një “Orient” joreal dhe mitik, që ekziston vetëm në konstrukte të tilla binare Perëndim-Lindje, të cilat në filozofinë dhe shkencat shoqërore bashkëkohore quhen të tejkaluara dhe që vazhdojnë të qarkullojnë për hir të efekteve të tyre politike.
A ekziston një përpjekje, e dirigjuar ose jo, për rikthimin e hapësirës shqiptare në Ballkan te njëfarë ‘perandorie e rilindur osmane’, apo është veç një gogol? Duke mos harruar sigurisht se Davutogllu, një teoricien i rikthimit të neo-otomanizmit, njëkohësisht ministër i Jashtëm i Turqisë, e ka pranuar publikisht në Bosnjë këtë ekzigjencë turke.
Ka një përpjekje të Turqisë për t’u kthyer në një fuqi rajonale dhe për të ushtruar ndikimin e saj në atë hapësirë ku dikur shtrihej Perandoria Osmane. Kjo është normale për sjelljen e shteteve në politikën e jashtme dhe Shqipëria duhet të përpunojnë sjelljen e saj në fushën e shahut të marrëdhënieve ndërkombëtare. Nuk ka të bëjë me rikthimin e osmanëve, sepse historia nuk përsëritet. Mendoj se Davutollu ka qenë shumë entuziast kur e ka quajtur doktrinën e tij “neo-osmane” dhe ka treguar mosnjohje të qëndrimeve të popujve ballkanikë ndaj historisë së osmanëve. Nuk pritet që, bie fjala, në Serbi, Bosnjë, Maqedoni, Greqi, apo Shqipëri, përmendja e osmanëve të ngjallë të njëjtat emocione si në Turqi. Madje edhe në Turqi, qëndrimet ndaj periudhës osmane janë të larmishme në shtresa të ndryshme të popullsisë dhe elitave politike e kulturore. Në fund të fundit, doktrina “neo-osmane” e politikës së jashtme turke do të matet më shumë nga efektet e saj reale sesa nga emërtimi. Po të matej nga emërtimi, do ta quaja të dështuar qysh në nisje.
A ekzistojnë predispozitat politike, sociale e kulturore që hapësira shqiptare në Ballkan ‘t’i rikthehet’ neo-otomanizmit?
Çfarë do të thoni me këtë, që do të bëjmë pjesë në një perandori të re me në qendër Turqinë? Kjo më duket pa kuptim. Këtë mund ta besojnë vetëm disa intelektualë e publicistë që i bien alarmit të kthimit të shqiptarëve në Orient e që shenja të kësaj qasjeje “kundërevropiane” mund t’i shohin te dalldia pas personazheve të telenovelave turke dhe ca më shumë te ringjallja e islamit në Shqipëri. Unë do të doja që ajo që ju e cilësoni si “hapësira shqiptare në Ballkan” të sillej më shumë si subjekti shqiptar në Ballkan dhe jo si hapësirë ku subjekte politike janë të tjerët.
Përplasje më e zëshme për oksidentalen dhe orientalen te shqiptarët ka qenë ajo mes Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qosjes. Duhet ta keni ndjekur këtë debat dhe do të doja të dija mendimin tuaj, jo vetëm për debatin, por edhe për temën e tij.
Mendimin tim e kam shprehur te botimi i dytë i librit tim “Arratisje nga Lindja”. Ndryshe nga shumë komentues të debatit, që kanë mbështetur Kadarenë apo Qosen kundër tjetrit, unë kam qenë i prirë të gjurmoj të përbashkëtat e mendimeve të tyre. Në thelb nuk shoh ndonjë dallim të madh midis tyre, sepse si Kadareja, po ashtu edhe Qosja, veprojnë brenda ligjërimit orientalist shqiptar, i cili ka disa parime organizuese. Së pari, parimi se ka dy njësi të ndara dhe të vetëmjaftueshme që emërtohen Perëndim dhe Lindje, apo Evropë dhe Azi. Parimi i dytë, se ka një kundërshti themelore, apo një “përplasje qytetërimesh”, midis këtyre dy njësive. Parimi i tretë, se Perëndimi është E Mira dhe Lindja është E Keqja. Parimi i katërt, se kombi shqiptar është perëndimor në thelb, por se me anë të robërisë turke dhe më pas regjimit komunist është shkëputur me dhunë nga Perëndimi dhe është dërguar në Azi. Kadareja dhe më pak Qosja duket se ndajnë të njëjtat parime kur gjykojnë mbi historinë dhe të tashmen e shqiptarëve.
Dihen përpjekjet e vendeve të mëdha për të përhapur kulturën e tyre dhe zgjeruar sferën e influencës. Amerikanët, gjermanët, francezët, britanikët e bëjnë këtë në shumicën e vendeve të botës. Në rrafsh ballkanik mundohen edhe grekët. Pse ka njëfarë padurimi ndaj përpjekjeve turke për të zgjeruar sferën e tyre të influencës? A nuk është normale që edhe ata të lobojnë për përhapjen e kulturës së tyre? A është ky kundërshtim i sinqertë apo janë konjuktura politike?
Mendoj se turqit paragjykohen për shkakun se jemi mësuar t’i gjykojmë si barbarët nga Azia që na shkëputën nga Evropa. Në këtë aspekt mendoj se është një kundërshtim deri diku i sinqertë nga disa që me këtë frymë kundërturke janë rritur e formuar. Në krahun tjetër, nuk përjashtoj as konjukturat politike, sepse, meqë përmendët grekët, kam përshtypjen që është investuar shumë në Shqipëri për të krijuar mitin e dy “popujve miq” që nuk paskan bërë asnjëherë luftë me njëri-tjetrin, siç përmendet nganjëherë dhe qëllimisht heshtet për ligjin e luftës, çështjen çame, varret ushtarëve grekë të rënë për “Vorio-Epirin”, pretendimet e tyre për jugun e Shqipërisë e së fundi edhe për hapësirën detare etj. Ndonjëherë më ngjan me atë shprehjen popullore “Kujdes nga ujku, por pas kurrizit çakalli po bën kërdinë!”
A mos ekziston frika se turqit bashkë me kulturën do të sjellin edhe fenë? A mos vazhdon, si në kohën e Skënderbeut, lufta mes kryqit e gjysmëhënës? A është pra ky një dyluftim fetar?
Sugjeroj që të pyesim veten se përse ne shqiptarët bëjmë të tilla pyetje, sikur asgjë nuk ka ndryshuar për ne që nga koha e Skënderbeut? As atëherë lufta nuk ishte vetëm për kryqin apo gjysmëhënën, por ndërlidheshin dhe çështje të tjera. Islami është një fe e shqiptarëve, jo më pak se krishterimi. Ne duhet të ruhemi që të mos mbillet mes shqiptarëve fara e urrejtjes fetare, jo vetëm nga turqit, por nga të gjithë ata të huaj që nuk duan që shqiptarët të bëhen bashkë si subjekt politik, por të mbeten të përçarë nën flamujt e fesë, krahinës, kreut etj.
A e shihni neo-otomanizmim si të përfaqësueshëm nga ndonjë prej partive politike në Shqipëri? Te cili formacion politik shihni ndonjë qasje ndaj neo-otomanes?
Besoj se e bëra të qartë më sipër, nuk e marr neo-osmanizmin si një rrymë politike shqiptare dhe prandaj nuk kam se përse ta kërkoj që të përfaqësohet në Shqipëri nga ndonjë forcë politike
MAPO