sent by J. Hanxhari
Prof.
Dr. Priamo Bollano
Prof. Asoc.
Dr. Jorgji Hanxhari
Përmes
gazetës “Shqiptarja.com”, të datës 9 Nëndor 2013, si bij të
Himarës, i dërguam një Letër të Hapur Kryeministrit të Shqipërisë, zotit Edi
Rama. Përmes saj kërkonim: a) kthimin e pronave në Bregdetin Jonian,
mbështetur në parimin kushtetues të trashëgimisë, sipas disponimit nga
Bregdetasit në vitet 1945-46, para kryerjes së Reformës Agrare nga
qeveria e asaj kohe, dhe b) rishikimin e statusit të tanishëm të Himarës, në
kuadrin e Reformës territoriale, që po diskutohet aktualisht, mbi bazën e një
projekti, për detajet e të cilit nuk është bërë asgjë publike.
1.-
Është normale dhe në logjikën e gjërave që, ndaj opinioneve,
gjykimeve dhe versioneve të ndryshme, të shfaqura nga individe, shoqëria civile
apo nga grupet e interesit, të ketë reagime dhe qëndrime të kundërta. Kështu
ndodhi edhe me mendimet e shprehura prej nesh në Letrën e mësipërme. Deri
këtu s'ka gjë për t'u çuditur. Çudia qëndron në faktin se tek disa prej
lexuesve, ato krijuan një reagim ekstrem dhe të pashpjegueshëm. Një pjesë prej
tyre, të cilët nuk janë anëtarë të Komunitetit Himarjot, kërkesat tona i
gjykoi dhe i trajtoi nga pozitat e një nacionalizmi romantik, të
ashpër dhe shovinist, sikur me ‘to do të përmbysej bota. Sipas konceptit
të tyre, dhënia e pronave Bregdetasve, sipas trashëgimisë, si dhe
rishikimi i statusit të Himarës, është diçka që bie ndesh me realitetin, apo
ishin kërkesa të shprehura jo në momentin e duhur, aq më shumë jo si një e
drejtë e ligjëshme e fjalës së lirë dhe shprehje e opinionit dhe dëshirës së
shumicës së banorëve të Bregdetit Jonian. Nisur nga një pozicionim i
tillë, edhe këtë radhë, sikurse ka ndodhur shpesh vitet e fundit në
trajtimin e ndonjë ngjarjeje të ndodhur në Himarë, kerkesave tona të ligjëshme,
i u veshën padrejtësisht gjëra të pa qëna.
Është
për të ardhur keq që, edhe sot në epokën e globalizmit dhe të synimit drejt
integrimit Europjan, në Shqipëri të qarkullojnë zëra sikur e drejta e ligjëshme
për të kërkuar pronat e të parëve dhe për të shfaqur lirisht mendimin për
statusin e Krahinës së Himarës, të gjykohet e të trajtohet, diku si pararendës
për autonomi, diku si frymëzim apo nxitje nga të tretët,
duke nënkuptuar politikën helene, apo diku tjetër, si
paralajmërim për mos dhënien nga Greqia të okeit për satusin e
kandidatit të Shqipërisë për në BE, apo edhe te tjera sofizma të
kësaj natyre.
Në
esencë, gjykime dhe trajtime të tilla, janë shtrëmbërim i hapur i të
vërtetës. Qëndrimeve të kësaj natyre u pështatet fort mirë thënia e publicistit
shqiptar Gazmend Kapllani se: “shqiptarët me sa duket nuk janë paqtuar
me historinë e tyre të ndërlikuar dhe jetojnë ende në një luftë civile të
heshtur...” dhe se ata “ e jetojnë atë ( dmth historinë-shën. i yni) si
bardhë e zi, ose këndej është e keqja absolute- andej është e mira absolute.”
Shtrëmbërimet
e kësaj natyre kanë shërbyer e shërbejnë si burim frymëzimi, të elementëve të
veçantë, idhtarë të nacionalizmit romantik të sëmurë , që popullin, Krahinën
dhe ngjarjet që ndodhin në Himarë, i shohin me syrin e keq dhe, në rastin më të
mirë, i kthejnë në një debat të gjatë e pa krye. Prandaj, në mjaft
shkrime, biseda, pamflete, saite, etj jo rrallë sheh e dëgjon të pyetet, se:
ç’janë himariotët, apo ç’është Himara?! Ndodh që shtrembërohen faktet dhe
dokumentet historike, duke arritur deri atje sa ta quajnë Himarën si ‘’Bregu i
Labërisë’’ apo t’i emërtojnë Himariotët si “Lebërit e Himarës” ose “Kaon
himariot”, ndërsa historinë mijëra vjeçare të Himarës ia atribuojnë pa të drejtë
Labërisë! E vërteta historike, bazuar mbi dokumente tashmë të
pakontestueshme, është se vete ajo që sot quhet Labëri, ka qënë pjesë përbërëse
e një zone shumë më të gjërë, që njihet si Krahinë e Himarës ose
Krahina e Akroqeravnës, e cila përfshinte gjithë zonën, që nga Tragjasi,
Lumi i Vlorës, Kurveleshi e deri në Delvinë.
Pra,
Himara si krahinë ka një histori të veten. Dhe si e tillë duhet shkruar dhe
interpretuar. Ndërsa shtrëmbërimet e mësipërme jane keqdashëse dhe larg
realitetit historik. Ato, në kundërshtim me vetdijen historike, nuk i shërbejnë
aspak miqësisë e vëllazërimit të popujve, as edhe zhvillimit e përparimit
të vendit në tërësi, por i shërbejnë vetëm përçarjes dhe vëllavrasjes. Në
rastin më ekstrem ato synojnë të gjejnë armiq imagjinarë e të pa qënë, duke
viktimizuar komunitetin himariot, dhe me dashje ose pa
dashje, ushtrohet mbi të një presion sistematik e i padeklaruar, që
siç ka ndodhur vitet e fundit, ka çuar deri në humbje të jetës.
Nje
rast tipik i shtrëmbërimit të vërtetave historike, përbën libri “Kuçi i
Labërisë ndër shekuj”. Për të kuptuar se deri ku shkon fantazia dhe
falsifikimi i historisë, mjafton t'i themi lexuesit se, në këtë libër,
shkruhet se Kuçiotët kanë patur prona në Panorm (siç quhet sot Porto Palermo),
se ata paskan banuar aty, madje kanë patur edhe një xhami, e ndërtuar nga Ali
Pashë Tepelena! Arrihet deri aty, çka përbën një falsifikimi flagrant të
historisë, sa që sukseset e Himariotëve ndaj dy Sulltanëve, më 1492 dhe 1537,
dhe nënshkrimin e venomeve prej tyre, t’i paraqesin si fitore të Kuçit
dhe të Kuçiotëve!
Dëshira
e Kuçiotëve dhe e të tjerëve, për të patur toka në Himarë dhe në fshatrat e
saj, ka qenë e përhershme. Është fakt se ata asnjëherë nuk mundën ta
realizonin ëndrën e tyre. Historia flet shumë për këtë. Siç shkruan në kujtimet
e veta Mësuesi i Merituar Janko Pali: “Himariotët qenë trima, qenë shumë,
qenë të pasur në armë, në paisje, në miq, ndihmoheshin lehtë nga deti, e kjo
bëri që kuçiotët, pas disa tentativash periodike plot dëm karshi Himarës,
s’guxuan më ta sulmojnë haptazi”.
Ndërsa, sa
për xhaminë e tyre, që gjoja ndërtuan në Lerë, ajo ngeli një gërmadhë e
braktisur, reliket e së cilës ruhen deri në ditët tona. Kuçiotët
nuk mundën të përfundonin ndërtimin e saj, mbasi Himariotët, të ndihmuar
përmes detit edhe nga francezët e Bonapartit që ndodheshin në Korfuz, i dëbuan
nga Himara, së bashku me taborret e Ali Pashë Tepelenës, të dërguara për
ndihmë dhe që përbëheshin nga shqiptarë të islamizuar të fshatrave të
Kurveleshit .
Historikisht
Himara, e njohur që para 2600 vjetësh me këtë emër, edhe gjatë
sundimit Osman, kur kudo në teritoret e Arbërit dhe të Epirit, konsolidoheshin
timaret dhe tokat në teritoret e pushtuara u jepeshin spahinjve dhe
nëpunësve të lartë shtetëror, për shërbime të kryera ndaj Perandorisë, nuk
njojti timare dhe çifliqe dhe nuk kishte bejlerë dhe agallarë, ashtu
sikurse shteti asnjëherë nuk ka patur prona të veta. Ndërkohë, në sajë të
luftës,trimërisë dhe përpjekjeve të tij, himarioti dhe mbarë Bregdetasi, nuk u
bë kurrë raya. Është kjo arësyeja që në Krahinën e Himarës, tokat
bujqësore me gjithëse të kufizuara, pa toka arë, por kryesisht ullishte,
pemishte, vreshta dhe agrume, kanë qënë përherë pronë private e familjeve himariote,
pronë e institucioneve fetare (kishës), ndërsa mushat, kullotat dhe
shkurret kanë qënë pronë e përbashkët e fshatit.
Për tokat dhe
në tërësi për pronat, që dispononin familjet himariote dhe të mbarë Bregdetit
Jonian, në vitet e Mbretërisë së Zogut dhe gjatë regjimit
komunist, deri në krijimin gjoja vullnetar të kooperativave bujqësore, i
jepnin shtetit në mënyrë të detyruar pjesën më të madhe të prodhimeve të tyre
në ullinj dhe agrume, si dhe, me gjithëse nuk prodhonin, i jepnin shtetit edhe drith,
mish, lesh, vezë, etj. Në të njëjtën kohë ato paguanin, në përputhje me
politikën fiskale të kohës, tatimin financiar për ekonomitë bujqësore, që
shpesh kapte shifra marrëmëndese . Vetëm një pjesë e vogël e të ardhurave
dhe e prodhimeve të përfituara nga puna e mundimëshme e investuar në tokat
bujqësore, mbetej për nevojat familjare të banorëve të Krahinës.
Ndërkohë, në
regjistrat fiskale dhe në ato të dorëzimit të detyrueshëm të kohës, ashtu
sikurse edhe në pasqyrat e Komiteteve të Fshatarëve të Varfër, ngritur në vitet
1945-1946 nga pushteti komunist, për kryerjen e Reformës Agrare, nuk figuron
asnjë familje johimariote, që të posedonte dhe të ishte pronare tokash në
Himarë. Vetëm në vitet e së ashuquajturës Demokraci dhe me ndihmën
e përkrahjen e makinës shtetërore qëndrore dhe asaj vendore, u shfaqën si
pronarë të ligjshëm, jo vetëm familje himariote me pak tokë ose me origjinë
blegtorë, por edhe mjaft të tjerë johimariotë. Dhe shëmbuj të kësaj natyre janë
të shumtë. Ato janë denoncuar në shtyp, në botime e konferenca shkencore,
por edhe në institucionet përkatëse shtetërore nga Bashkia e Himarës,
Komuniteti Himariot në Tiranë dhe sidomos nga Shoqata Atdhetare " Bregdeti".
Por për të shuar kurreshtjen, le të përmëndim shkarazi se të dy shpellat
historike në qendër të Himarës - në Spile, për vlerat historike që ato
mbartin, nga shteti janë shpallur monument kulture. Ndërkohë,
në vitet e së ashtuquajturës Demokraci, mjaft jopronarë vendas, me
përkrahjen e makinës shtetërore qëndrore dhe asaj vendore, edhe këto shpella
mundën t'i privatizonin. Dhe është fakt që, në hyrje të tyre, “pronarët e rinj”
bënë ndërtime të ndryshme. Shëmbuj të kësaj natyre janë të
shumtë në Himarë dhe mbarë Bregdetin Jonian.
Himara
nuk është plaçkë, që mund të shitet e të blihet në treg, gjë që
s’ka ndodhur as në kohët më të vështira të historisë së saj, sepse “ Himara
dhe toka e saj u takon vetëm himariotëve”. Ndërkohë, Himara ka qenë dhe
mbetet e hapur për të gjithë. Sikurse në të kaluarën, edhe sot himarioti
është që askujt të mos i preket liria dhe të mos i cënohen të
drejtat, si për atë që flet shqip, ashtu edhe për atë që flet greqisht. Në
historinë mijra vjeçare të tij për mbijetesë , himarioti s’ka pasur dhe nuk
ka kohë, por edhe për traditë e zakon nuk e ka, qe të mendojë për
territoret e të tjerëve, apo për flamuj. Himarjotëve
u mjaftojnë tokat dhe pronat që i u kanë lënë trashëgim të parët e tyre,
por që Demokracia nuk i u a ka dhënë ende, sipas kriterit kushtetues të
trashëgimisë, ashtu siç i dispononin pronarët autoktonë para kryerjes së
Reformës Agrare në Shqipëri. Sa për flamurin, himariotët e kanë patur
edhe në vitet e sundimit osman, kur në shtete të të tëra në rajon e më
tej, në vend të flamurit të tyre, valëvitej flamuri turk gjysëm-hënë.
Në
Bregdet, siç e kemi theksuar, tokat janë fryt i një pune kolosale njerëzore, i
investimit të punës së gjallë dhe të materializuar të brezave të tërë, përmes
së cilës shkëmbi dhe guri u shndërruan në mjet për sigurimin e ekzistencës,
përmes brezarëve të shumtë, që fillojnë nga valët e detit e deri në
gërxhet malore. Është ky mjedis antropogjen, që nuk gjëndet në asnjë rajon
tjetër të Shqipërisë, ndoshta edhe në vende të tjera, madhështia
dhe bukuria e të cilit shprehet vetëm përmes vargjeve brilante të Lefter Çipës
“Himarë, e bukura Himarë, poshtë val’ e larte mal”!
2.-
Krahas me problemin e kthimit në natyrë të pronës pronarit të
ligjshëm bregdetas, nje rëndësi te dores se pare, për zhvillimin dhe
prosperitetin e Himarës dhe të mbarë Bregdetit Jonian, ka edhe trajtimi i
statusit administrativ të Himarës. Lidhur me këtë, në kuadrin e
riorganizimit administrativ të teritorit të Shqipërisë, kemi kerkuar që
Bregdeti Jonian, nga Palasa deri në Nivicë, të shpallet Nënprefekturë ose
Rreth.
Per
ata që e keqkuptojnë këtë, theksojme se me kërkesën tonë nuk kemi
parasysh ndonjë status të veçantë politik të Himarës. Historikisht
Himara ka pasur një status të veçantë. Në Mesjetë, brenda Perandorisë Osmane,
Himara administrohej e ishte e organizuar sipas venomeve të saj. Dokumentet
Osmane na përcjellin se deri në vitin 1912, Himara ishte një nahije më vete, që
përfshinte fshatrat Palasë- Qeparo , por edhe fshatra të tjera brenda
hinderlandit. Deri në vitin 1916, Himara ishte Nënprefekturë, në vartësi të
Prefekturës së Gjirokastrës e, më vonë, kaloi në vartësi të Prefekturës së
Vlorës, status të cilin e ruajti edhe në vitet e Mbretërisë së Zogut, deri
në vitin 1949. Pas këtij viti, në përputhje me ligjën për ndarjen
administrative tokësore të Shqipërisë, shkrihen prefekturat dhe nenprefekturat
dhe krijohen ndarjet administrative rreth dhe lokalitet. Në vitet 1953
deri me 1958, kur në organizimin administrativ të Shqipërisë u përfshi ndarja
administrative qark, Himara morri statusin e rrethit, në vartësi të Qarkut të
Vlorës, etj.
Flitet dhe
shkruhet se Himara nuk mund të shpallet Nënprefekturë ose Rreth se, përveç të
tjerave, ka një numur të kufizuar ose të pakët të popullsisë. Përdorimi i
kriterit demografik, pra i numrit dhe i madhësisë së popullsisë, si
kriter ose si argument në përcaktimin e statusit administrativ të një Krahine
ose Zone , nuk është fort bindës as edhe kriter i vetëm. Në rast se do të
pranohej vetëm ky kriter, atëhere nuk do të kishim,siç kemi sot në botë, shtete
të tilla që kanë një popullsi, numri i së cilës nuk i kalon disa dhjetra, ose
në rastin më të mirë disa qindra mijra banorë. Prandaj. në përcaktimin e
statusit administrativ të një Krahine, me të drejte, duhet të merren në
konsideratë dhe faktorë të tjerë, sic jane: bashkësia komunitare dhe vetdija
historike e banorëve, veçoritë gjeografike dhe ekosistemi i zonës, zakonet dhe
doket, formimi historiko-kulturor e shpirtëror i popullsisë,
etj. Parë dhe trajtuar në kompleks, Himara i ka gjithë sa duhen për tu
shpallur nënprefekturë ose rreth, me shtrirje nga Palasa deri në Shën
Vasil dhe Nivicë.
Riorganizimi
administrativ i Himarës në nënprefekturë ose rreth, me 2-3 komuna, do të
afrojë më shumë pushtetin me popullin, do t’i shërbente decentralizimit të
funksioneve publike, do krijonte mundësinë që shumë probleme të
karakterit fiskal, të regjistrimit të pasurisë, të procedurave gjyqësore
të shkallës së parë, të marrjes së pasaportave e të kartave të identitetit , të
legalizimit të dokumenteve, etj. që sot himarioti është i detyruar t’i
kryejë në Vlorë, do t’i kryejë në Himarë.
Krahas me
dhënien e pronave pronarëve trashëgimtarë dhe trajtimin e Himarës me statusin
që i përket historikisht, për zhvillimin dhe prosperitetin e saj dhe të mbarë
Bregdetit Jonian në tërësi, si zonë me përparësi e turizmit, do të kishte
interes edhe shpallja e Himarës ose edhe zonave të veçanta të Bregdetit
si “zonë e lirë ekonomike ”, ose dhënia e koncesioneve
për zhvillimin e turizmit, duke zbatuar të ashtuqujturin sistem të
sponsorizimit me “ çelës në dorë ” etj. Në këtë drejtim,
ligjëshmëria shqiptare është e tillë që nuk bëhet pengesë, por pengesë është
mos njohja si duhet e saj, si dhe puna e pakët që bëhet nga institucionet
publike qëndrore dhe vendore, sipas përkatësisë, për vënien në jetë të kësaj
ligjëshmërie.
x
x
x
Kthimi i
pronave pronarëve të ligjshëm bregdetas si dhe dhënja e statusit nënprefekturë
ose rreth Himarës nuk mund të zgjidhen nga vete himariotët, as edhe nga
këndi i nacionalizmit romantik të sëmurë, sikurse nuk mund të zgjidhet me
koncepte konservative e dogmatike. Kjo kërkon një angazhim më të madh e
serioz të gjithë faktorëve dhe agjentëve, në radhë të parë të
politikës, për transformimin e gjëndjes aktuale të Bregdetit Jonian në tërësi,
dhe të Himarës në veçanti, në margaritarë të gjallë e frymëzues, ashtu sikurse
është një perlë e vërtetë e jonit. Siç shkruan me të drejtë studjuesi i
mirënjohur shqiptar Moikom Zeqo: “ ka ardhë koha që politika shqiptare
t’i kthejë sytë nga Himara, kjo Princeshë në gjumë, pa dyshim që do të zgjohet”
dhe se “ në se politika shqiptare do të kthejë sytë nga
Himara, atëhere do te zgjidhej çështja e shpopullimit të kësaj
kryevepre natyrore, të ikjes së banorëve të saj në emigracion nëpër botë
dhe do të ishte kushti i parë ekzistencial i një ringjalljeje. Një projekt
vizionar strukturor për Himarën, do ta kthente atë të paktën në një purgator
turistik, për të mos përdorur fjalën apologjike parajsë. Në këtë kuptim,
populli i Himarës do të kishte një kontakt të ri të shumfishtë me gjithë
qytetarët e botës. Stinët do të kishin karakterin e festave të veçanta masive
të Diellit, të ullinjve dhe të detit, të polifonisë, ...që tek popujt e tjerë,
po thuajse ka vdekur, kurse në Himarë ka një karakter shpërthyes, të brendshëm,
të përtejkohshëm, të kapërcimit të hapsirave dhe marrëzive idioteske të
politikave të pa emancipuara ”
U bejme
thirrje, jo vetëm banorëve me origjinë nga Himara dhe i gjithë Bregu
Jonian, por edhe të gjithë bashkështetasve tanë te zonave e
krahinave të tjera, që të kuptojnë drejt problemet qe ne ngritëm. Zgjidhja e
tyre është garanci për prosperitetin jo vetëm të Krahinës sonë, por, nga ana
tjeter, ato nuk cënojnë aspak zonat apo krahinat e tjera të vendit tonë
të përbashkët.
No comments:
Post a Comment